Motiveren kan je leren: Hoe ga je het gesprek over tabaksverslaving aan?

Veel patiënten vinden het normaal dat de tandarts, mondhygiënist of assistent over roken praat: door de mond te openen, geeft de patiënt zijn of haar mondzorgverlener direct zicht op een van de gevolgen van tabaksverslaving. Een mondzorgverlener kan aan preventie doen door een rokende patiënt te wijzen op mondgezondheidsproblemen die door roken kunnen ontstaan, zoals mond- en keelkanker en parodontitis. Motiverende gesprekstechniek kan u helpen om op een productieve en prettige manier het gesprek in goede banen te leiden waardoor de kans op succes groter wordt dan na het geven van ongevraagd advies.

Verslag van de lezing van dr. Pauline Dekker en dr. Wanda de Kanter tijdens het Ivoren Kruis congres ‘Succesvolle communicatie met uw patiënt’.

Wordt actief in tabaksbestrijding
Longartsen Pauline Dekkers en Wanda de Kanter zien heel veel patiënten die ziek zijn geworden door roken. Ziekten zoals longkanker, COPD (een chronische longziekte), emfyseem en klaplongen. Volgens de artsen doet minister Schippers van Volksgezondheid weinig aan tabaksbestrijding, terwijl er jaarlijks meer dan 20.000 Nederlanders sterven aan de gevolgen van het roken. In Nederland zijn er in totaal 4 miljoen rokers waarvan 1 miljoen rokers sterven voordat de pensioensleeftijd wordt bereikt. De artsen vragen dan ook aan de mensen werkzaam in de mondzorg om ervoor te zorgen “..dat de rokers geen patiënt bij ons worden.”

Gevolgen van roken
Roken kan resulteren in mondziektes zoals stomatitis, gingivitis, parodontitis, leukoplakie, plaveiselcelcarcinoom en haartong. Rokers hebben ook vaker een gebitsprothese dan niet-rokers. Implantaten mislukken ook vaker door minder stevig bot.

Het roken heeft gevolgen voor vrijwel het hele lichaam. Zo kunnen ziektes ontstaan zoals chronische oorinfecties, aneurysma en blaaskanker. Zelfs je eicel voorraad wordt gehalveerd waardoor je vruchtbaarheid is gehalveerd. Tevens komen angsten en depressies vaker voor onder rokers. Stoppen met roken zou zelfs evenveel of meer effect kunnen hebben als antidepressiva. Roken kent naast lichamelijke effecten ook een negatief economisch effect; rokers melden zich bijvoorbeeld 1,5 keer zo vaak ziek dan niet-rokers en nemen gemiddeld 3 weken aan rookpauzes op in een jaar.

Oorzaak roken
Waarom rookt iemand? De Kanter legt uit: “Het is een ernstige verslaving en heeft niet zoveel te maken met vrije keus. De meesten zijn al voor  hun zestiende verslaafd. Het is net zo verslavend als sommige drugs maar het is ook nog eens overal te verkrijgen voor een laag prijsje.” Dekker voegt er cynisch aan toe:

“Het is net een basisproduct, op elke hoek van de straat te koop voor een paar euro… De pakjes sigaretten zijn te vinden naast de tandpasta”

Verslaving
Nicotine stimuleert en activeert verschillende stoffen in de hersenen, waaronder dopamine. In het begin geeft het geen prettig effect, maar na een paar weken al rook je vooral omdat de ontwenningsverschijnselen onprettig aanvoelen. Die klachten kun je alleen maar opheffen door het roken van een volgende sigaret.  Na een half uur  is dit gevoel weer weg en wil je weer een nieuwe sigaret. Doordat je je zo snel weer beter voelt na een sigaret, ga je die sigaret aan van alles koppelen. Zo ontstaat de geestelijke verslaving. De sigaret kaapt als het ware je beloningssysteem.

Deze geestelijk verslaving is een hersenziekte. Mensen blijven vaak toch roken omdat zij denken dat het tegen stress werkt, om beter te concentreren en omdat ze het lekker vinden: allemaal gedachtenkronkels. Je rookt om de onprettige gevoelens door het nicotinetekort op te heffen. Rokers zijn gestresster dan niet rokers. “Lekker is het niet; even geen ontwenningsverschijnselen, dat is wat het lekker maakt”, zegt Dekker. “Rokers weten niet wat er in hun brein omgaat. Nederland is daarover dan ook slecht geïnformeerd aangezien er in de afgelopen tien jaar geen antirookcampagne is geweest.”

“Een gezondheidswerker die geen rookstopadvies geeft verwaarloost zijn/haar patiënt.”
Een gesprek aangaan over het roken is het meest essentiële wat een zorgverlener kan doen. Alleen een folder geven is niet genoeg.  Via de gesprekstechniek Motivational Interviewing kunnen zorgverleners de patiënt helpen veranderen door de ambivalentie van de patiënt te onderzoeken en op te lossen. Open vragen en reflecties zijn belangrijk in de gespreksvoering. Men moet niet zo’n gesprek beginnen als de ontvanger hier niet voor openstaat en ook geen ongevraagd advies geven. Dreigen met ‘anders behandel ik je niet meer’ is onverstandig, want dan zoekt de patiënt gewoon een andere behandelaar. De behandelaar moet zich voornamelijk gidsend opstellen.

Gesprekstechniek
Motivational Interviewing bestaat uit vijf specifieke vragen:

• Vraag toestemming: mag ik het met u over het roken hebben?
• Waarom rookt u?
• Hoe graag wilt u stoppen op een schaal van 0-10? Wat maakt dat het al een 1, 2, 3 etc is?
• Hoe groot is het vertrouwen dat het u ook lukt?
• Mag ik u informatie geven over stoppen met roken?Motivational interviewing gaat uit van:
• Open vragen stellen
• Reflectief luisteren
• Ondersteunen en bevestigen
• Samenvattingen geven
• Verandertaal ontlokken

Hoe meer men reflecteert, hoe meer dit een tweede natuur wordt. “Tussen droom en daad ligt nog heel veel. Help de patiënt daarmee. Vraag of je het over het roken mag hebben, vraag waarom iemand nog rookt, vraag om een motivatie-cijfer te geven om te stoppen met roken, vraag hoeveel vertrouwen hij of zij heeft dat dit gaat lukken en vraag of je meer informatie mag geven.”

Wanda de Kanter (1959) is longarts in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam. Pauline Dekker (1961) is longarts in het Rode Kruis Ziekenhuis te Beverwijk. Sinds 2008 zijn zij zich – naast hun werkzaamheden in het ziekenhuis – in toenemende mate gaan toeleggen op tabaksverslaving, en bovenal om kinderen niet te laten beginnen met roken  Van hun hand verschenen de twee bestsellers: ‘Nederland Stopt! Met Roken’ en ‘Motiveren kun je leren – het handboek voor hulpverleners’. Het duo geeft lezingen door het hele land aan alle beroepsgroepen in de gezondheidszorg over de bestrijding van tabaksverslaving en de intensieve marketing en lobby technieken van de tabaksindustrie Zij zijn voor hun inspanningen beloond met diverse prijzen, waaronder de prestigieuze Prof. dr. P. Muntendam prijs van het KWF. Kijk voor meer informatie op www.stichtingrookpreventiejeugd.nl en www.tabaknee.nl of bekijk de film De streep – De vervangers. 

Verslag door Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist, voor dental INFO Wanda de Kanter en Pauline Dekker tijdens het Ivoren Kruis congres ‘Succesvolle communicatie met uw patiënt’.