Wat is goed werklicht in een behandelkamer?

Iedereen boven de 30 krijgt ermee te maken: het gezichtsvermogen loopt terug, we hebben niet meer de zelfde energie als toen we 20 waren. Veel gehoorde klachten als gevolg van slechte werplekverlichting zijn dan ook branderige ogen, hoofdpijn en vermoeidheid. Toch is verlichting vaak een sluitpost bij de inrichting van een mondzorgpraktijk.

Het belang van perfecte werkplekverlichting is enorm. Het is niet voor niets dat veel behandelaars na aanschaf van optimale werkplekverlichting blij zijn met deze investering en het betreuren dit niet tien jaar eerder te hebben gedaan.

Verhouding van licht

Tandartsen, mondhygiënisten en tandtechniekers hebben goede werkverlichting nodig om optimaal te kunnen presteren. Voor optimale werkplekverlichting van een mondzorgprofessional kan men de verhouding van 10 : 1 : 0,5 gebruiken.
Dit is de verhouding tussen:

• de verlichting van de mondholte (bijvoorbeeld 20.000 lux voor de OP/tandartslamp, zoals we veelal zien gebruiken, bij LED operatielampen vaak zelfs 30-50.000 Lux)
• de directe omgeving van de mond (2.000 lux)
• de verlichtingssterkte in de rest van de behandelkamer (800 tot 1.000 lux)
  Dus in dit geval: 20.000 : 2000 : 1000.

Richtwaarden voor een goede verlichting

Om enig inzicht te krijgen in hoe groot de verlichtingssterkte ongeveer dient te zijn, geeft de tabel van de verlichtingsnorm NEN – EN 12464-1 een indicatie welke verlichtingssterkten voor de diverse werkzaamheden en ruimten gelden.

Factoren werkverlichting

Iedere ruimte stelt op basis van gebruik, afmeting en kleurstelling van muren en plafond andere eisen. Deze factoren hebben direct invloed op de hoeveelheid en het wattage daglichtlampen die in het dentale armatuur voorzien moeten worden. Tandartsen, mondhygiënisten en tandtechniekers werken in een relatief kleine werkomgeving en dienen rekening te houden met de volgende factoren die invloed hebben op de juiste keuze voor algemene werkverlichting.

1. Hoeveelheid licht

De lux-waarde geeft aan hoeveel licht op een bepaalde oppervlakte terechtkomt. 1 lux is ongeveer de lichtsterkte van een kaars op een afstand van 1 meter. Het aantal Lumen per m² kan weergegeven worden in lux. 1 lux komt dan overeen met 1 lumen per m² (1 lux = 1 lumen/m²). De luxwaarde dient op de werkplek gemeten te worden. De werkplek is het midden van de hoofdsteun van de behandelstoel in werkstand (liggend).

2. Lichtverdeling

Voor een optimale lichtverdeling kan men in geval van een vast en of hoog plafond kiezen voor armaturen die afgehangen zijn en direct (naar beneden) en indirect (via plafond en wanden) het licht verdeeld. Ook zien we dat er tegenwoordig vaak gekozen wordt voor LED-panelen waarbij de spreidingshoek veel beter is dan die van de vroegere tl-armaturen. Er zijn speciale lichtberekeningsprogramma’s waarmee een lichtplan kan worden opgesteld.

3. Lichtbron

De kleurtemperatuur vertelt ons iets over de lichtkleur die een lamp produceert. Deze wordt meestal uitgedrukt in Kelvin (K). Hoe lager de Kelvin-waarde, hoe roder/ warmer het licht.

Kaarslicht heeft bijvoorbeeld een lichttemperatuur van ongeveer 2000 Kelvin, een halogeenlamp zit meestal rond de 2800 à 3000 Kelvin en daglicht op 4900 tot 6500 Kelvin. Daglichtlampen zijn lampen die daglicht simuleren. De juiste daglichtlampen bevatten alle kleuren die in het spectrum van natuurlijke daglicht voorkomen. Daglichtlampen die al deze kleuren/frequenties hebben waarbij de kleurechtheid van al deze kleuren per kleur boven de 93 zitten geven het juiste daglicht die voor dentale toepassingen ideaal zijn. We noemen dit volspectrumdaglicht. Volspectrumdaglicht is dus vergelijkbaar met het spectrum van werkelijk daglicht en is daardoor ideaal voor kleurbepaling (u loopt in een winkel niet voor niets naar buiten om de kleur van een kledingstuk te kunnen beoordelen) en waarneming. Dit licht is ook veel zachter voor je ogen en geeft in geval van 2000 lux geen verblinding.

Daarnaast zit in een volspectrumdaglicht lamp een lagere blauwwaarde waardoor bij een hoge lichtintensiteit die noodzakelijk is rond het hoofdsteuntje geen negatieve invloed op uitharding van composiet en of lijmsoorten.

De kleurweergave of Ra is een gestandaardiseerde schaal van 0 tot 100. 100 staat hier gelijk met werkelijk daglicht. CRI biedt alleen informatie over de kwaliteit en nauwkeurige weergave van kleuren zodat objecten er ongeveer hetzelfde uitzien als referentie-verlichtingsbronnen zoals daglicht en gloeilampen. CRI biedt echter geen informatie over verzadiging. TM-30-15 gebruikt de Gamut Index (Rg) om verschillen in verzadiging wel te beschrijven. Daarnaast heeft CRI slechts 8 kleurmonsters die de betrouwbaarheid bepalen, terwijl TM-30-15 er 99 heeft. In theorie zou dus specifiek op die 8 kleurmonsters geijkt kunnen worden om zo bepaalde pieken van het spectrum te beïnvloeden om kunstmatig een hoge CRI-waarde te bereiken. Een dergelijke kunstmatig hoge CRI-waarde zou resulteren in een lagere TM-30-15-waarde omdat TM-30-15 99 kleurstalen heeft. Het afstemmen van spectrumpieken op 99 kleurstalen is immers heel moeilijk.

Voorschakeling

We kunnen bij ledverlichting onderscheid maken tussen trillingvrije/ flikkervrij en standaard 50 Hz drivers. Wat is het verschil?

 Standaard 50 HZ

50 Hz drivers sturen de LED’s aan met 50 Hz (50 knipperingen per seconde). Deze knipperingen nemen wij (on)bewust waar, waardoor onze ogen heel hard moeten werken om deze knipperingen te verwerken. Veel mensen ervaren werken onder dit licht dan ook als vermoeiend en krijgen last van branderige ogen en/ of hoofdpijn.

Flikkervrije drivers  

Bij flikkervrije drivers is er sprake van een veel hoger aantal Hertz. Het licht is daardoor zeer constant, onze ogen nemen de knipperingen niet meer waar. Dit ontlast de oogtaak en bespaart enorm veel energie bij tandarts, mondhygiënist of tandtechnieker.

Veel gestelde vragen  

Hoe weet ik nu of ik de juiste verlichting heb in mijn praktijk?

Voor een deel kunt u dit zelf zien. Richt uw telefoon in de fotostand maar eens naar de lampen in uw behandelkamer. Indien u trillingen waarneemt betekent dit dat u niet de optimale voorschakeling/ drivers heeft en uw ogen behoorlijk belast worden. Lichtmeten kan ook met bepaalde apps (luxmeter app) hoewel deze vaak niet nauwkeurig zijn. Er zijn bedrijven gespecialiseerd in praktijkverlichting die een lichtmeting en advies kunnen uitbrengen die u kunt benaderen.

Ik vind daglicht in mijn behandelkamer zo klinisch en ongezellig, zeker voor angstpatiënten lijkt me dit niet handig. Is het niet beter voor een warme lichtkleur te kiezen?

Warme kleuren licht geven ons begrijpelijker wijs een associatie van gezelligheid en warmte.  Als werkplekverlichting is het echter niet aan te raden, er zijn genoeg andere manieren om die warme sfeer in uw behandelkamer te creëren zonder dat u daar als behandelaar op werkplekverlichtingsgebied niet op in hoeft te leveren. Specialisten in tandartspraktijkverlichting kunnen desgewenst vaak eenvoudige aanpassingen bieden waarmee ondanks de toepassing van daglicht een warme/ gezellige sfeer in uw behandelkamer gecreëerd kan worden.

Hoe zit het met de verlichting in de rest van mijn praktijk? Moet ik die ook aanpassen als ik voor de juiste werkplekverlichting in mijn behandelkamer kies?

Indien het lichtniveau van uw behandelkamers verbeterd/ verhoogd wordt is het goed om ook naar andere ruimtes in de routing van uw praktijk te kijken. Het kan belastend zijn voor uw ogen indien het lichtniveau in de routing van uw praktijk geen natuurlijke overgang in lichtsterkte en/of kleur heeft. Een tunneleffect kan daarvan het gevolg zijn: verblindend effect zoals merkbaar indien u vanuit een daglichtomgeving in een slecht verlichte tunnel rijdt. Houd daarom rekening met een geleidelijke overgang en zelfde kleurtemperatuur in de routing van uw praktijk. Wachtkamers worden wel vaak voorzien van warmere kleurtemperaturen.

Wat is het voordeel van maatwerkarmaturen welke speciaal voor medische/ dentale toepassingen zijn ontworpen?

Standaard armaturen die in grote aantallen geproduceerd worden zijn ontworpen voor “standaard werkplekken”, zoals kantoren en scholen, waarbij de richtlijnen (500 lux lichtsterkte op de werkplek) veel lager zijn dan die van precisiewerkzaamheden in combinatie met operatielampen (2000 lux). Ook worden deze armaturen standaard voorzien van de juiste volspectrumdaglicht LED’s.

Door:
Edo Foudraine van Dental Lighthouse