Wetenschappelijk vragenlijstonderzoek: psychometrische analyse en toepassing in de mondzorgpraktijk. Yvonne Buunk-Werkhoven licht het nader toe

Ruim een kwart eeuw houdt dr. Yvonne Buunk-Werkhoven, gedragswetenschapper, psycholoog en mondhygiënist, zich bezig met toegepast wetenschappelijk onderzoek en richt zij zich op het bevorderen van mondgezondheid, gedragsverandering binnen het mondzorg werkveld in mondhygiënepraktijken en het begrijpen van mondproblemen. In haar fundamenteel en praktijkgerichte onderzoekswerk verkent zij vaak het snijvlak tussen sociale psychologie en mondhygiëne, op zoek naar manieren om sociaal psychologische theorieën toe te passen op klinische uitdagingen op het gebied van “promotie van mondgezondheid en preventie van mondziekten.” In dit vakgebied is de belangrijkste taak, die veelal moeilijk te verwezenlijken valt, het afstemmen van psychologische meetinstrumenten op de klinische praktijk. In de gedragswetenschappen vertrouwen we vaak op vragenlijsten en modellen, maar het toepassen van deze bevindingen in de kliniek is niet altijd eenvoudig. Een echte doorbraak komt wanneer we erin slagen om zowel evidence-based als praktijkgerichte benaderingen te integreren, en zo de theorie te verbinden met wat er echt nodig is in de dagelijkse patiëntenzorg. Hierbij schuilt de innovatie in dat dubbele perspectief: wetenschappelijke nauwkeurigheid gecombineerd met praktische relevantie.

 Yvonne ontwikkelt een betrouwbare en gevalideerde vragenlijst, de MondiX®, waarbij zowel evidence-based als praktijkgerichte benadering zijn geïntegreerd. Dit verbindt zo de theorie met wat echt nodig is in de dagelijkse patiëntenzorg. In dit artikel geeft zij een toelichting op een nieuwe schaal in deze vragenlijst.

 “A Two-Dimensional Scale for Oral Discomfort”

door Yvonne A. B. Buunk-Werkhoven, Dick P. H. Barelds, Arie Dijkstra, Abraham P. Buunk
Int. J. Environ. Res. Public Health 2025, 22(3), 415

Van (praktiserend) mondhygiënist tot (toegepaste) gedragswetenschapper

Aanvankelijk werkte Yvonne als mondhygiënist in de algemene en parodontologie praktijk. Later maakte ze de overstap naar de sociale psychologie en werkte ze als hogeschoolhoofddocent binnen de gezamenlijke opleiding Tandheelkunde en Mondzorgkunde. “Ten tijde van mijn eind-doctoraalfase inspireerde deze combinatie van achtergronden me om beter te begrijpen hoe mensen mondhygiënegewoonten aannemen en behouden. Het veranderen van gezondheidsgedrag is zeer persoonlijk en wordt beïnvloed door vele contextuele factoren: cultuur, omgeving en individuele verschillen. Zelf word ik (persoonlijk en in mijn huidige functie als Associate Professor) vooral gemotiveerd door de noodzaak om interventies af te stemmen op specifieke doelgroepen, rekening houdend met hun unieke omstandigheden. Voor mij is mondgezondheid een essentieel onderdeel van de algemene gezondheid en het sociale welzijn.”

(Toegepast) wetenschappelijk vragenlijstonderzoek

In het begin van het millennium, tijdens mijn onderzoeksstage in een forensisch-psychiatrische zorgorganisatie in Groningen, werkte ik aan de vertaling, uitwerking van meetinstrumenten, de samenstelling van vragenlijsten en participeerde ik binnen andere (onderzoeks)activiteiten. Binnen dit afstudeerproject (onderzoek, doctoraalscriptie en publicatie in GGZ-Wetenschappelijk) werd ik voor het eerst geconfronteerd met bias; vertekeningen die tot gevolg kunnen hebben dat onderzoeksuitkomsten geen goede afspiegeling zijn van de werkelijkheid en dat ze daarmee hun nut en meerwaarde verliezen in de praktijk.

De Twee-Dimensionele Schaal voor Oral Discomfort

Binnen de mondzorg is subjectief lijden als gevolg van orale ziekten en aandoeningen geconceptualiseerd en geduid als mondgezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (OHQoL), en wordt dit concept vaak beoordeeld met een multidimensionale versie van het Oral Health Impact Profile (OHIP) meetinstrument. Na een 20 jarige ‘haat-liefde verhouding’ tot dit concept en deze schaal binnen internationaal wetenschappelijk tandheelkundig en mondzorgonderzoek, hebben we in een recente studie een secundaire analyse uitgevoerd van een Nederlandstalige vertaalde versie van de originele OHIP-14 in verschillende steekproeven van ongeveer 1000 deelnemers uit diverse contexten (in Nederland, het Caribisch gebied en Nepal). Ook zijn de dimensionale structuur en betrouwbaarheid van de schalen die uit deze analyses voortkwamen, onderzocht. Op basis van een aantal geavanceerde factoranalyses (CFA’s en SCA) van de OHIP-14-schaal, waarbij verschillende modellen met verschillende aantallen factoren werden getest, waren de verschillende modellen acceptabel, maar een oplossing met twee factoren, bestaande uit psychologisch en fysiek ongemak (Psychological and Physical Discomfort), was het meest bevredigend in alle drie de steekproeven. Daarnaast was een oplossing met één factor, oraal ongemak (Oral Discomfort) ook acceptabel. Dit betekent dat in plaats van een groot aantal dimensies met elk slechts enkele items te gebruiken, zoals vaak gebeurt, het dus het meest adequaat en haalbaar is, om niet meer dan twee schalen te gebruiken, namelijk psychologisch ongemak en fysiek ongemak, met in totaal elf items. Deze subschalen van respectievelijk zes en vijf items zijn niet alleen statistisch, maar ook theoretisch het meest adequaat. Bovendien zijn alle items samen, namelijk oraal ongemak als een eendimensionale schaal, nuttig en gemakkelijk toepasbaar in de praktijk. Eén recensent merkte zelfs op dat ons onderzoek een potentiële impact zou kunnen hebben op de tandheelkundige en mondzorgpraktijk.

Voorbeeld en toelichting op een vragenlijst

Deze gestructureerde vragenlijst, welke is toegepast in onderzoek van Burrekers en Buunk-Werkhoven (2025) is deels ontleend aan eerdere gebruikte vragenlijsten en/of gebaseerd op een conceptversie van de MondiX®, die onder andere subjectief mondongemak (Buunk-Werkhoven et al., 2025), de wereldwijd gevalideerde OHB-index en diverse andere meetinstrumenten omvat (Buunk-Werkhoven et al., 2009; 2011; 2012). Naast een aantal demografische vragen is de subjectieve perceptie van de gezondheid en mondgezondheid gemeten met een ‘Ladder Scale’ (Cantrill, 1965). Ervaren ongemak betreffende mond en/of gebit kan worden gemeten met de Oral Discomfort (OD) schaal, bestaande uit 11 vragen verdeeld in twee subschalen: fysiek en psychologisch ongemak. De antwoorden werden gescoord op een 5-punts schaal van 0 = nooit; 1 = soms; 2 = regelmatig; 3 = vaak tot 4 = heel vaak.  Een hoge totaalscore (0 tot 44) geeft meer ongemak door mond- of gebitsproblemen aan. De zelfzorg voor mondhygiëne (mondverzorging als gedrag) kan worden gemeten met OHB-index, die een indicatie van optimale mondzorgverzorging volgens professionele standaarden aangeeft, zowel op individueel niveau als in groepen (bijvoorbeeld een patiëntenpopulatie) is toe te passen, en uit 8 items over tandenpoetsen (frequentie, krachtmeting, tandenpoetstijd in minuten, diverse tandenpoets-methoden), interdentaal reinigen en tongpoetsen bestaat. De totale OHB-score varieert van 0 tot 16, waarbij een hoge score op een beter, meer optimale mondhygiënegedrag wijst.

Download de gestructureerde vragenlijst

Door:
Yvonne Buunk-Werkhoven, Associate Professor (gedragswetenschapper, psycholoog en mondhygiënist) remote werkzaam aan de Medische faculteit van het Kauno kolegija in Litouwen.

Geïnteresseerden kunnen voor de toepassing van en/of vragen over onderstaande vragenlijst, inclusief codering en/of interpretaties van de uitkomsten, de auteur per mail benaderen: yvonne.werkhoven@go.kauko.lt

 

Lees ook het bericht:

Praktijkstudie: Hoe ervaren patiënten hun algemene- en mondgezondheid?

En het eerder geplaatste bericht: Wetenschappelijk onderzoek in het buitenland: Yvonne Buunk-Werkhoven vertelt over haar ervaringen