Op naar een duurzame mondzorgpraktijk

Wanneer kun je een mondzorgpraktijk duurzaam noemen?

“Kort gezegd als er in elke genomen stap een duurzaamheidscomponent is toegevoegd. Soms weegt een ander criterium zwaarder, maar dan is er wel over de gevolgen voor mens en milieu nagedacht.

Op werkniveau is duurzame mondzorg inzetten op het voorkomen van problemen. Problemen in de mond zijn voor het grootste deel lifestyle gerelateerd. Je moet dus oog hebben voor de patiënt en zijn of haar invulling van het leven. Bijvoorbeeld voeding en werkdruk zijn van belang. Je moet daarom inzetten op gezondheid in plaats van het behandelen van een ziekte. Helaas is ons declaratiesysteem opgebouwd om te handelen en niet om te voorkomen. Ik hoop dat daar in de toekomst grote verandering in zal komen. Anders is het financiële systeem niet meer vol te houden, maar bovenal blijven we veel personeel, grondstoffen en energie gebruiken en afval produceren.”

Hoe kun je medewerkers betrekken bij een duurzamere bedrijfsvoering?

“Je kan hierin een aantal stappen onderscheiden. De eerste stap is urgentie kweken. Waarom moeten we nu handelen, veranderen, aanpassen? Dan bepaal je een visie en strategie. Wat willen we veranderen en hoe? Daarvoor heb je kennis nodig. Die ga je opzoeken.

Dit hele proces moet je samendoen. Als je de juiste vraag stelt, merk je dat dit thema ook onder de medewerkers leeft en ook zeker onder patiënten. Geef een groepje medewerkers de opdracht een en ander uit te werken, het proces te begeleiden en erover te communiceren. Intern, maar ook zeker extern (patiënten, omgeving, gemeente) en evalueer de verandering ook.

Ook duurzaam omgaan met personeel is van groot belang. Met een vergrijzende populatie en steeds minder personeel dat deze zorg kan en wil verlenen is luisteren, investeren, inzetten op vitaliteit en kennisontwikkeling belangrijk. De juiste poppetjes op de juiste plaats, een leven lang leren, een gezonde en veilige werkomgeving en werkplezier zijn elementen die zorgen voor een vitale medewerker die lange tijd zijn/haar werk kan uitvoeren en met veel plezier. Dit zorgt voor binding aan de praktijk, rust in de praktijk en een continuering van de zorg. Dus ook rust onder patiënten.”

Hoe kun je als mondzorgpraktijk duurzaam inkopen?

“Daarbij kun je vier stappen onderscheiden. Ten eerste moet je beoordelen of je minder kunt gebruiken. Ten tweede of je wegwerpproducten kunt vervangen door herbruikbare producten. Ten derde of je het materiaal van het product nog een keer kan gebruiken als grondstof. Ten vierde kijk je naar producten met een lange levensduur en laag energiegebruik, die onderhoudsvriendelijk zijn en gemaakt zijn van de minste grondstoffen. Ze moeten dan ook nog het liefst in de buurt geproduceerd zijn en aan het einde van de levensduur nog bruikbaar zijn als grondstof.”

Mondzorgpraktijken produceren behoorlijk wat afval. Hoe kun je daar op een duurzame manier mee omgaan?

“In je praktijk kan je vele verschillende stromen afval benoemen. Er zijn twee hoofdstromen, namelijk afval vóór patiëntencontact en afval ná patiëntencontact.

Al het materiaal vóór patiëntencontact kan met een goede afvalverwerker weer het recyclecircuit in: verpakkingsfolie, karton, papier, andere plastics.

Afval na patiëntencontact dat gevaarlijk of giftig is, zoals amalgaam, ontwikkelingsvloeistof (als dit nog gebruikt wordt) en scherpe voorwerpen, moeten we nu al gescheiden aanleveren.

Van het afval ná patiëntencontact probeer je zoveel mogelijk het materiaal te verzamelen dat niet daadwerkelijk met de patiënt in contact is geweest, zoals steriel verpakkingsmateriaal, de verpakking van de hechtdraad en het verpakkingsmateriaal van nieuwe producten.

In de mondzorg kennen we nauwelijks nat bebloed, toxisch afval. Dit is anders dan in een ziekenhuis. Ons afval gaat wel vaak de verbrandingsoven in, maar er is nog veel mee te doen. Helaas worden er veel verschillende soorten plastics en andere materialen, zoals metalen bandjes, houten wiggen etc. gebruikt. Ook kennen we veel combinatieproducten zoals servetten van patiënten met een plastic coating. Hierdoor zijn er weinig grote stromen afval van één soort afval te creëren.”

Hoe zou dat kunnen verbeteren?

“Voor de toekomst moeten we ernaartoe om meer producten te laten maken van het soort plastic dat we goed kunnen hergebruiken, minder met een combinatie van materialen en minder wegwerpproducten.

Als voorbeeld kun je kijken naar de mondkapjes. Deze zijn gemaakt van polypropyleen, maar ook van andere materialen. We starten nu een pilot om deze mondkapjes uit de mondzorg op te halen en om te zetten in een grondstof voor weer nieuwe producten. We gaan in de praktijk bekijken hoe eenvoudig of complex het scheiden van de verschillende materialen (metaal, elastine en polypropyleen) zal zijn om een zo zuiver mogelijk product te maken.

Als deze pilot werkt, dan gaan we aan de ene kant proberen steeds meer materialen van bijvoorbeeld polypropyleen te maken en aan de andere kant meer zuivere afvalstromen te scheiden om weer iets van te maken.

Het grote probleem bij de start van dit soort processen zijn de kosten. Nieuwe plastics zijn eigenlijk kunstmatig erg goedkoop. De kosten om het product na gebruik weer te verwerken of te verbranden worden hierbij niet meegenomen. Dus producten van nieuw plastic zijn goedkoper dan producten van gerecycled plastic. Maar naarmate de vraag naar producten van hergebruikt plastic toeneemt, zal het hele proces goedkoper worden. Wij hebben daarin een grote rol. We moeten van de producenten verlangen dat het aandeel gerecycled plastic of een her te gebruiken plastic toe zal nemen.”

Wat denk je van de trend in bioplastics?

“Daar zie ik weinig toekomst in. Voor dit biologisch afbreekbare product wordt landbouwgrond gebruikt in landen hier ver vandaan. Soms wordt er zelfs bos voor gekapt. Met energieslurpende machines wordt het product, vaak maïs, verbouwd. Het wordt over de hele wereld vervoerd om als product bij ons afgeleverd te worden. Soms komt er nog een inktprint of plastic sticker op. Dit plastic komt vaak bij het gewone restafval terecht en verdwijnt in de verbrandingsoven. Als het wel gescheiden wordt en op de composthoop terechtkomt, blijkt in de praktijk het composteringsproces te lang en dus te kostbaar voor een afvalverwerker te zijn. Na enkele cycli wordt het restant dan alsnog verbrand. Ik vraag me dan af, wat de winst is geweest. Zet dit af tegen het circulair gebruiken van plastics in een goed op elkaar afgestemd systeem en er is zeker geen winst.”

Heb je tips voor mondzorgpraktijken?

“Verduurzamen moet onderdeel zijn van elke handeling, overweging en alle soorten beleid. Er komen heel veel aspecten bij kijken. Veel processen zijn net van start gegaan. We moeten blijven nadenken over de vraag of het nog beter kan: minder vervuilend, met minder gebruik van kostbare grondstoffen, meer van eigen bodem etc.”

Michiel Lieshout is restauratief tandarts (NVVRT geaccrediteerd) bij Tandartsenpraktijk Lansingerland (Berkel en Rodenrijs). Daarnaast is hij als adviseur duurzaamheid in de tandheelkunde bezig om de verduurzaming van de mondzorg op de kaart te zetten door partijen te enthousiasmeren en kennis over te dragen. Ook probeert hij samen met enkele partijen het afvalprobleem in de mondzorg te verkleinen.