Een update over chloorhexidine

Chloorhexidine staat bekend als een van de weinige spoelmiddelen binnen de mondzorg die daadwerkelijk antibacterieel werkt. Veel praktijken adviseren chloorhexidine dan ook bij tandvleesontstekingen. Het middel werd ontdekt in 1957 en staat bekend om zijn bacteriestatische eigenschappen bij lage concentraties. Door gebruik van chloorhexidine kan de cel van een bacterie zich niet meer voortplanten. In hoge concentraties doodt het zelfs de bacterie.

Breed spectrum antiseptisch middel

Chloorhexidine is een breed spectrum antiseptisch middel, actief tegen:

• Gram(+) bacteriën
• Gram(-) bacteriën
• Schimmels (Candida)

Zouten zijn oplosbaar in water en chloorhexidine komt in de volgende zouten voor:

• Gluconaat
• Digluconaat
• Hydrochloride
• Di-acetaat

Werking

De werking gaat als volgt:

1. Het cationische chloorhexidine hecht zich de negatief geladen celwand van de bacterie
2. De osmotische balans in de cel verandert, laaggewicht moleculen komen vrij (fosfor en kalium)
   Bacteriocide:
3. Veroorzaakt cytolyse. De celwand kan de osmotische druk niet aan en de cel explodeert
   Bacteriostatisch:
4. De cel kan zich niet meer delen

Er is hierbij geen kans op resistentie – zoals bij antibiotica – omdat chloorhexidine niet inwerkt op de chromosomen. De bacterie verandert genetisch dus niet. Parobacteriën zijn an sich commensaal, door grote aantallen kunnen ze virulent worden. Het is dus van belang om het aantal naar beneden te brengen. Steriliteit is een utopie.

Chloorhexidine verbreekt de disulfide verbindingen van eiwitten in de mond. Dus ook de pelicle. Na enige tijd wordt de chloorhexidine langzaam vrijgelaten in de mond, dusdanig dat de activiteit van chloorhexidine verlengd wordt met 8 tot 12 uur. Ongeveer 30% blijft aanwezig. Door het verbreken van de disulfide verbindingen in eiwitten wordt de plakopbouw verstoord. Dit verstoord en vertraagd de opbouw van de biofilm.

Bijwerkingen

Helaas staat chloorhexidine naast zijn antibacteriële werking ook bekend als middel met bijwerkingen:

• Smaakveranderingen
• Verkleuringen van de chloorhexidine door voedsel dat rijk is aan tannines en ijzer
• Verkleuringen van de tanden door het roken

Alle bijwerkingen zijn gelukkig omkeerbaar. Maar ze zijn wel een reden om chloorhexidine niet te lang te gebruiken.
De welbekende verkleuringen hebben drie oorzaken:

• Niet enzymatische reacties. Chloorhexidinex zou de de Maillard reactie versnellen.
• (Di)sulphide verbindingen worden vervangen door chromogens uit voedsel.
• Precipitatie van anionische chromogens (thee, koffie, rode wijn) met het cationische chloorhexidine.

Met de komst van de Curasept chloorhexidine producten, nu al weer bijna 10 jaar geleden, zijn de bijwerkingen steeds minder een issue.

Percentages

Chloorhexidine is in verschillende percentages verkrijgbaar.

• 0,20% wordt gebruikt na operaties en bij ANUP/ANUG
• 0,12% procent bij/na initieel
• 0,05% voor langdurig gebruik; dit mondspoelmiddel bevat ook 0,05% fluoride

Door de chemische eigenschappen kan chloorhexidine in vele vormen verwerkt worden.
Namelijk als:

• Vloeistof
• Tandpasta
• Gel
• Chip

Zo kan het niet alleen in de gehele mond gebruikt worden maar ook lokaal. Denk daarbij aan mensen die motorisch niet (meer) handig zijn en kampen met furcaties. Hierbij kan de gel of spray lokaal gebruikt worden. Of bij mensen met een op implantaten gedragen prothese. Hierbij kan de gel in de uitsparingen van de prothese worden gebracht.

Pocket

De behandelaar kan ook middelen gebruiken voor in de pocket. Het is belangrijk dat het middel gemakkelijk aangebracht kan worden en langdurig werkt. Door z’n breedte is een chip relatief lastig in de pocket te plaatsen. De normale gel loopt vaak gemakkelijk weer uit de pocket. Bovendien is het niet gebruiksvriendelijk en weinig hygiënisch omdat de gel eerst in een spuitje gedaan moet worden. Er is een applicator op de markt waar de chloorhexidinegel al in zit (Chlo-Site). Het gebruik van gel in de pockets is geïndiceerd bij chronisch verdiepte, onrustige pockets. Zoals bij:

• Rokers
• Diabetes type 2
• Zwangeren
• Verminderde weerstand
• Stress

Door: Lieneke Steverink-Jorna

Verslag van de bijeenkomst van een IT-groep met presentatie van Carla Vos van Farma-Dent.

Artikel geplaatst in 2013, met update in januari 2022