Odontogeen onderzoek. Wanneer en wat daarna?

Wat is een odontogeen onderzoek?
Bij het odontogeen focusonderzoek worden ontstekingshaarden opgespeurd in de dentitie. Een ontsteking kan namelijk onder sommige omstandigheden tot zowel lokale als algemene lichamelijke aandoeningen leiden (Jansma en Vissink, 1998). Het wordt veelvuldig uitgevoerd als preventieve maatregel voorafgaand aan bepaalde medische behandelingen.

Indicatie
Er bestaat nogal wat onenigheid over wanneer een endontogeen focusonderzoek nuttig zou zijn. Bij de volgende patiënten is het in elk geval heel belangrijk om dit onderzoek af te laten nemen bij de kaakchirurg of ziekenhuistandarts en eventueel in samenwerking met de mondhygiënist:

Patiënten die radiotherapie moeten ondergaan in het hoofd- halsgebied
Patiënten die een orgaantransplantatie ondergaan
Patiënten die een openhartoperatie moeten ondergaan
Patiënten die chemotherapie krijgen
Patiënten die zijn opgenomen met onbegrepen koorts

Dit is geen officieel protocol; het wordt niet door onomstotelijk wetenschappelijk bewijs ondersteund. (bron; oncoline.nl)

Voor een patiënt die curatieve radiotherapie in het hoofdhalsgebied moet ondergaan, betekent dit niet alleen dat hij gedurende de behandeling focusvrij moet zijn, maar ook nog jaren na deze behandeling. Feitelijk zou een dergelijke patiënt levenslang focusvrij moeten zijn vanwege het ook op de lange termijn bestaande risico van osteoradionecrose van het bot in de kaken. Bij een patiënt die wordt behandeld met een hoge dosis chemotherapie kan worden volstaan met het focusvrij zijn tijdens de oncologische behandeling. Immers, na het herstel van de bloedwaarden is het risico van complicaties door orale foci weer genormaliseerd tot het niveau van gezonde individuen.

Intake

Huisarts, tandarts en specialist(en) van de patiënt
Medische en dentale historie
Kanker- en kankertherapie gerelateerde factoren: locatie, stadium, therapie type, dosis, veld van radiatie, wanneer wordt er behandeld etc etc
Patiënt gerelateerde factoren (leeftijd, wensen etc)

Essentiële onderzoeken

Het mondonderzoek
Parodontiumstatus
Röntgenonderzoek
Vitalititeitstest

Naar aanleiding hiervan kan nader onderzoek geïndiceerd zijn.

En dan?
Bij chemotherapie en bestraling van het hoofd-halsbebied wordt er gebruik gemaakt van de Dental Risk factors en Malignancy Related Risk Factors:

Dental Risk Factors (DRF):

Parodontale ontstekingen
Pocketdiepte > 6 mm
Gingiva recessie > 6 mm
Spontane gingiva bloeding
Furcaties
Mobiliteit > 2 mm
Diepe cariës
Wortelcariës ≥ 0,5 van de wortelomtrek
Periapicale granulomen
Interne en externe wortelresorptie
A-functionele elementen
Gedeeltelijk geïmpacteerde elementen
Wortelresten
Volledig geïmpacteerde elementen met folliculaire cyste
Slechte mondhygiëne
Slechte motivatie
Patiënt niet coöperatief
Malignancy Related Risk Factors (MRRF):

Bestralingsdosis > 55 Gy
Molaren in het bestralingsveld
Gebitselementen dicht bij de tumor
Tijd tot de radiotherapie < 14 dagen

Op basis van de DRF en de MRRF, de aanwezigheid van strategische gebitselementen en de algehele indruk, wordt besloten welke foci verwijderd worden.

Het verwijderen van de foci
Over het algemeen zal dit gebeuren bij:

gemiddelde tot vergevorderde parodontitis
extensieve peri-apicale laesies
extensieve cariës
partieel geïmpacteerde of half doorgebroken elementen
wortelresten waarbij translucenties waarneembaar zijn op de röntgenfoto

Dental Conditions to assign Dental Risk Factor (DRF) Score
Wat is nu de beste oplossing? Extraheren of een tandheelkundige behandeling? Het volgende schema helpt bij maken van de uiteindelijke beslissing per element.

Clinical and Radiographic Findings (CFR)	Afwegingszwaarte voor extractie
Parodontitis
Pocketdiepte	Medium
Pocketdiepte: > 6 mm	Hoog
Recessie: 3 t/m 6 mm	Medium
Recessie > 6 mm	Hoog
Bloeding bij sonderen	Medium
Spontane bloeding	Hoog
Furcatie	Hoog
Horizontale mobiliteit < 2 mm	Medium
Horizontale mobiliteit > 2 mm of/en 1 mm verticaal	Hoog
Endodontisch
Abnormale responsie op testen, geen endodontische behandelingen gehad, geen osteitis	Medium
Abnormale responsie op testen, geen endodontische behandelingen gehad, osteitis	Hoog
Zwelling en/of sinus tract	Hoog
Osteitis, < 3mm, met adequate wortelkanaalvulling, zonder pijn	Laag/Medium
Osteitis, < 3mm, met inadequate wortelkanaalvulling, met pijn	Hoog
Osteitis > 3 mm	Hoog
Condenserende osteitis f/hypercementosis met normale reacties op testen	Laag
Condenserende osteitis met abnormale reacties op testen	Medium
Interne en/of externe wortelresorptie	Hoog
Extensieve caries
Primair < 2/3 van de klinische kroon	Medium
Primair> 2/3 van de klinische kroon /pulpa betrokken	Hoog
Defecte restauratie met secundaire caries, geen pulpa betrokken	Medium
Wortelcaries< 1/2 van de wortelomtrek, pulpa niet betrokken	Medium
Wortelcaries> 1/2 van de wortelomtrek	Hoog
Niet-functionele elementen
Partieel geimpacteerde elementen of permucusale wortelresten	Hoog
Wortelresten met botverlies	Hoog
Volledig geimpacteerde elementen zonder botverlies zonder folliculaire cyste	Laag
Volledig geimpacteerde elementen met botverlies Met follliculaire cyste	Hoog
Mondhygiëne, ingangsniveau en co-operatie	Hoog

Bron:
NTVT
Oncoline.nl
Pretherapy dental decisions in patients with head and neck cancer:
a proposed model for dental decision support
Hubert H. Bruins, Ron Koole, and Daniel E. Jolly,
Utrecht, the Netherlands, and Columbus, Ohio
UNIVERSITY OF UTRECHT AND THE OHIO STATE UNIVERSITY

Voor u gelezen en vertaald door Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist