Sporttandheelkunde: Welke sportdrank is wel goed? Wat zegt speeksel over sportprestaties? En hoe heeft ademhaling invloed?

Energydranken veroorzaken crisis voor mondgezondheid

Sport en tandheelkunde zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden; sport kan van invloed zijn op de mondgezondheid en omgekeerd kan het gebit de geleverde sportprestaties weer beïnvloeden.
Het congres Sporttandheelkunde van ACTA ging hier uitgebreid op in. Verslagen van de lezingen van Debby van Etten-Roem, voedings- en beweegcoach en diëtist i.o., dr. Sergio Bizzarro, universitair hoofddocent sectie parodontologie en fysioloog prof. dr. Maria Hopman.

Wat heeft een sporter nodig qua koolhydraten?

Debby Etten-van Roem nam ons mee in het onderwerp voeding en de mondgezondheid van sporters. Wat heeft een sporter nodig qua koolhydraten? Stel we hebben een sportende man van 75 kilo. Hij heeft gemiddeld 10g koolhydraten per kilo lichaamsgewicht nodig. Dus hij zal 750 gram koolhydraten per dag moeten eten. Dat verdeelt hij gedurende de hele dag. Hij start daarmee in de ochtend voor de fysieke activiteit maar ook na de activiteit zal hij de glycogeenvoorraad weer moeten aanvullen. Dat is best veel. Kijken we naar in de trends in gebruik van sportvoeding bij de topsporter dan blijkt uit onderzoek dan 59% energiebars consumeert en ongeveer 70% maakt gebruik van energiegels. In een zakje energiegels zit ongeveer 25 gram koolhydraten. Dit is van negatieve invloed op de mondgezondheid.

Tijdens de inspanning gebruiken de duursporters 30-60 gram koolhydraten. Het kan zijn dat iemand twee zakjes energiegel per uur tot zich neemt. Die gel blijft op de tanden plakken. Zeker als iemand een mondbeschermer draagt dan blijft dat erin hangen. Misschien is het advies om na het consumeren van zo’n gel even een slok water te nemen om het weg te spoelen.

Gepersonaliseerde voeding

Wat we verder zien in de trends is gepersonaliseerde voeding op basis van de trainingsintensiteit, naast het gewicht dat iemand heeft.

Wat is het verschil tussen energiedrank en sportdrank?

In hypotone drank, zoals sommige hypotone AA-drankjes, zit minder opgeloste deeltjes koolhydraten dan dat wij in ons bloed hebben. Dit is onder de 40 gram. Dat betekent dat we hiermee alleen het vochtverlies kunnen aanvullen.

Als we kijken naar de isotone drank dan zitten evenveel deeltjes in opgelost als dat we in ons bloed hebben. Er zitten 40-60 gram koolhydraten in. Dat kunnen we gelijkmatig opnemen en dat is dus goed voor het herstellen van het vocht maar ook zeker voor het herstel van de koolhydraten. Als we kijken naar de hypertone drank dan zijn de opgeloste deeltjes veel hoger dan wij in het bloed hebben. Hier zit meer dan 80 gram koolhydraten in. Dat betekent dat het in het lichaam eerst verdunt moet worden, hierdoor kan vertraagde maaglediging ontstaan en kan leiden tot buikklachten zoals diarree. De hypertone drank is de welbekende oranje AA maar ook een glas sinaasappelsap is hypertoon. Deze kun je onder de energydranken plaatsen. Het is dus vergelijkbaar met RedBull en Monster.

Als een advies kan je je patiënten vertellen dat voor een activiteit, die niet langer dan 90 minuten duurt, een flesje water voldoende is. Daar hoef je dus zeker geen sportdrank te adviseren.

Energy Gum van Marc Tuitert

Nog een trend is de Energy Gum van Marc Tuitert. Deze bevat 40-80mg cafeïne, xylitol en vitamine B. De B-vitamines in Energy Gum worden tijdens het kauwen snel opgenomen via het mondslijmvlies, wat directe werking mogelijk maakt. De rest wordt verder opgenomen via de maag en darmen, voor een efficiënte energieboost. Als iemand al veel koffie drinkt, is dit wel iets om mee rekening te houden.

Koolhydraten stapelen

Iemand die wedstrijden gaat doen, moet koolhydraten gaan stapelen. Op dagen dat men niet traint, kan de koolhydraat inname iets omlaag en kan er meer focus liggen op de inname van eiwitten en vezels. Daarnaast is structuur essentieel: zorg dat men vaste eetmomenten plant. Zorg dat het goed gepland is zodat er minder snaaimomenten ontstaan. Rond de 6 eetmomenten zijn voor intensieve sporters ook voldoende. Voeding zou daarbij niet alleen moeten gaan over vulling. Het moet daadwerkelijk iets voor iemand doen. Dus volwaardige producten.

Heeft iemand hulp nodig in de begeleiding? Stuur hem dan naar de diëtist.

Speeksel

Sergio Bizzarro nam het stokje in deze sprekersestafette over en vertelde vooral veel over speeksel. Speeksel bezit verschillende markers (bijvoorbeeld cortisol, eiwitconcentratie, amylase) die informatie zouden kunnen bieden over hoe het nu gaat met de sporter. Maar speeksel kent ook nadelen. Zo is het instabiel en kan het speeksel er op verschillende tijdstippen van de dag of per seizoen anders uitzien. Speeksel kan op verschillende manieren afgenomen worden. Wat een eenvoudige manier is om speeksel te verzamelen van de sporter is via de mondbeschermer. Dit kan dan voor, tijdens en na de training afgenomen en onderzocht worden. Zo kan gezien worden in hoeverre een sporter bijvoorbeeld gestrest is. De mate van stress die een sporter ervaart kan belangrijk zijn om overtrainen te voorkomen.

Groeien

Uiteraard is het de bedoeling dat een sporter groeit tussen de training en de prestatie. Training is in wezen een overbelasting van je spieren. Daarna is er een periode van rust zodat de spieren zich herstellen en dus groeien. Als dit goed loopt dan duurt dit proces 2 à 3 dagen, vanaf het moment dat het lichaam wordt overbelast tot het moment dat het lichaam weer opnieuw start. Zo bouwt men steeds meer op. Bij functional overreaching wordt het lichaam meer belast en duurt herstel 4-7 dagen. Dat is positief want het levert opbouw van je prestaties op. Dat is wel een lastige grens want als er te veel getraind wordt en er te veel overbelasting is, dan treedt er non-functional overreaching op. Dan verkrijgt men juist een daling in de prestaties. Als men dan blijft trainen, wordt het enkel erger. Het herstel duurt meestal 2-4 weken tot volledig herstel maar als men hier niet goed op let raakt men in het overtrainingssyndroom. Het duurt dan langer dan een maand om te herstellen. Bijna een derde van de sporters heeft dit ervaren. Het is een nachtmerrie want het is een heel complex syndroom: het is niet enkel fysieke maar ook mentale overbelasting. De stress die een topsporter opbouwt, is enorm want bijvoorbeeld een sporter die mee gaat doen aan de olympische spelen leeft zijn hele leven naar dat ene moment.

Overtrainen

Hoe wordt overtrainen nu herkend? Het is heel lastig. Door vragenlijsten af te nemen en uitgebreid fysiek onderzoek te doen kan het getackeld worden. Ook kan hierbij de oorzaak in beeld worden gebracht. Er worden verschillende testen gedaan zoals bloedtest, urinetest, zweettest, ademtest en door middel van wearables wordt er ook onderzoek gedaan.

Speeksel

Ook kan er speeksel worden afgenomen. Wij zijn natuurlijk dagelijks bezig met speeksel maar vaak niet heel specifiek terwijl het wel heel belangrijk is. Speeksel is heel belangrijk in de functie en bescherming van het gebit. Speeksel is het goud in onze mond. Het is een reservoir van informatie over onze mondgezondheid en algehele gezondheid.

Het sympathisch en parasympatische zenuwstelsel hebben beide effect op het speeksel. Het effect van sport is sympathisch, de parotisspeekselklier wordt hierdoor vooral geactiveerd waardoor er meer speeksel wordt geproduceerd. Het totaal aantal eiwitten die worden geproduceerd kan daarom als marker worden gebruikt. Door de eiwitten in het speeksel te bekijken, verkrijgen we informatie over hoe actief het sympathisch systeem is. Het parasympatisch zenuwstelsel komt op gang als we in rust zijn. Door te bekijken hoeveel koolhydraten in het speeksel aanwezig zijn, wordt aangegeven in hoeverre het parasympatisch zenuwstelsel actief is. Door het geheel van eiwitten en koolhydraten in het speeksel te bekijken, zouden we een indruk van de mate van inspanning kunnen krijgen.

Nadelige effecten van sport

Sport heeft goed effect op je lichaam maar het kan ook nadelige effecten hebben. Bij sporten heb je een drogere mond door mondademhaling. Dit weerspreekt de eerdere uitspraak dat bij activatie van het sympathisch systeem het speeksel toeneemt. Dat betekent dat er tijdens sporten tijdelijk een verminderde bescherming van het speeksel is. Speeksel is wel heel belangrijk tegen infecties in de mond. Mogelijk is tijdens het sporten de productie van Immunoglobuline A ook verminderd. Deze is belangrijk tegen luchtweginfecties. Luchtweginfecties komen veel voor bij sporters, zeker in de winter en in de lente. Blijkbaar heeft het hiermee te maken.

In de toekomst zou speekselafname dus beter inzicht kunnen geven in hoe het met de sporter gaat. Zo kunnen overtrainen en mondproblemen tijdig worden voorkomen zodat de sportprestatie niet negatief beïnvloed wordt.

Ademhaling en sportprestaties

Prof. dr. Maria Hopman boeide ons met het onderwerp ademhaling en sportprestaties. Allereerst kregen we een uitleg over het belang van ATP voor de spieren. Zonder energie kan de spier niet zijn werk doen, dus vinden er geen contracties plaats. Dus er zijn suikers nodig en er is zuurstof nodig. Voordat de zuurstof in de spier is, is ademhaling nodig. CO2 is de trigger om (dieper) adem te halen. CO2 stijgt door verbranding in de spier en komt in het bloed,het lichaam wil de CO2 en de pH stabiel wil houden. Het slagvolume en de hartfrequentie gaan bij inspanning ook omhoog zodat er meer bloed en zuurstof naar de spier gaat. Op het moment dat je gaat sporten gaat er minder bloed naar je maag-darmsysteem. Het is daarom niet handig om direct na een flinke maaltijd te gaan sporten. Mechanisch zit het eten in de weg maar ook vanwege de herverdeling in je bloed. Je parasympatisch systeem moet dan eerst aan de slag.

Bij topsporters zit vaak in de overgang hart-longen een beperking. Want het hart-minuutvolume is bij topsporters vaak zo hoog dat de contacttijd met de longen te kort is voor een goede gasuitwisseling. Er komt dus onvoldoende zuurstof in het bloed terecht door de hoge snelheid van de bloedstroming. Bij meer melkzuur in de circulatie neemt de ademhaling verder toe. Melkzuur verhoogt via de bicarbonaatbuffere het CO2.

Mondademhaling

Bij inspanning wordt er steeds meer door de mond geademd. Terwijl neusademhaling vele voordelen heeft en dit de ademhalingsspieren en het diafragma traint. Ook de CO2 regulatie verloopt beter bij neusademhaling. Mondademhaling leidt tot drogere mond, mondproblemen en luchtweginfecties. Toch schakelen we allemaal over bij bepaalde fysieke inspanning op mondademhaling omdat dit makkelijker gaat. Zou dan een neusstrip soelaas bieden? De neusstip had helaas geen effect op de ervaren vermoeidheid. De mondtape heeft wel potentie. Door hiermee te trainen, zou je de ademhalingsspieren trainen en uiteindelijk makkelijker door de neus kunnen ademhalen. Maar het is eigenlijk te onbekend. Het scheelt in elk geval snurken en apneu in de nacht.

Debby van Etten-Roem is een leefstijlcoach / voedings- en beweegcoach en diëtist i.o. Inmiddels 4e jaar student Voeding en Diëtetiek.

Dr. Sergio Bizzarro is universitair hoofddocent bij de sectie parodontologie van het ACTA. Hij kreeg zijn erkenning als parodontoloog NVvP in 2005 en is in 2015 gepromoveerd op het gebied van de behandeling en diagnostiek van parodontitis en de relatie met de algehele gezondheid. Sergio Bizzarro verzorgt onderwijs aan zowel de tandheelkundige opleiding als aan de post-academisch opleiding in Oral Health Sciences aan het ACTA. Daarnaast is hij ook werkzaam op de verwijspraktijk voor parodontologie en implantologie in Almere.

Fysioloog prof. dr. Maria Hopman doet onderzoek naar het verband tussen activiteit, inactiviteit en het ontstaan van chronische ziekten. Ze voert dit onderzoek uit over de hele breedte van de integratieve fysiologie, van humaan in vivo tot genniveau. Onderzoeksresultaten zullen bijdragen aan een betere preventie van chronische ziekten en inzicht bieden in de mechanismen die eraan ten grondslag liggen.

Verslag door Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist, voor dentalinfo.nl van de lezing van Debby van Etten-Roem, dr. Sergio Bizarro en prof. dr. Maria Hopman tijdens het congres Sporttandheelkunde van ACTA Dental Education

Bekijk ook:

ACTA congres: Persoonlijk leiderschap in de Mondzorg

Tijdens dit congres op 24 mei behandelen we essentiële onderwerpen zoals het doorbreken van terugkerende patronen in zowel professionele als persoonlijke contexten, het vinden van balans tussen specialisatie en een bevredigend werkleven en het belang van zelfbewustzijn bij besluitvorming. We verkennen hoe het aangeven van grenzen cruciaal is voor probleemoplossing en hoe zingeving bijdraagt aan een duurzame carrière.
Lees meer over ACTA congres: Persoonlijk leiderschap in de Mondzorg

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Wat is je functie?

Lees meer over: Sporttandheelkunde, Thema A-Z