22 Interventies voor een duurzamere kliniek op de HU

Met het innovatieproject probeerden Azarjan en Poorkyanizadeh een bijdrage te leveren aan de duurzaamheidsdoelstellingen in de zorg en van de Hogeschool Utrecht. Daarbij hielden ze ook rekening met de richtlijnen infectiepreventie van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (2016). De exacte uitgangsvraag in het innovatieproject was:

“Welke factoren dragen bij aan het niet-duurzaam handelen op de interne kliniek van de opleiding Mondzorgkunde op de HU, welke interventies zijn geschikt om de werkprocessen te verduurzamen en hoe kunnen deze interventies geïmplementeerd worden voor 2030?”

Opzet van het onderzoek

Het innovatieproject is uitgevoerd naar aanleiding van een verzoek vanuit de interne kliniek. Azarjan en Poorkyanizadeh werd gevraagd in kaart te brengen in hoeverre de studenten, docenten en praktijkassistenten duurzaam handelen. Daarbij ging het om zaken zoals het gebruik van verbruiksmaterialen, reinigingsmiddelen, waterverbruik en afvalverwerking. De belemmeringen voor duurzaak gedrag werden gedocumenteerd en geanalyseerd.

Vervolgens werden de gedragsdeterminanten zoals kennis, attitude, risicoschatting, beschikbaarheid en bereikbaarheid van sociale steun of druk onderzocht. Door middel van een kleinschalig literatuuronderzoek en praktijkonderzoek zijn er geschikte interventies geselecteerd voor het verduurzamen van de interne kliniek. De geschikte interventies zijn voorgelegd aan de docenten, studenten en praktijkassistenten van Mondzorgkunde op de interne kliniek. Vervolgens werd er een implementatieplan opgesteld voor de geselecteerde interventies.

De belangrijkste belemmeringen voor duurzaam handelen

Uit het praktijkonderzoek blijkt dat de studenten, docenten en praktijkassistenten het belang er wel van inzien om te verduurzamen. Er zijn echter nog te weinig bewuste stappen ondernomen om te verduurzamen. Binnen de interne kliniek van mondzorgkunde ontbreekt er een opgestelde visie met een beleid voor productinkoop, water, afval en materiaal. Er wordt onvoldoende informatie over duurzaamheid aangeboden op de opleiding Mondzorgkunde. En aanpassingen in de werkprocessen op de interne kliniek worden niet voldoende gecommuniceerd. Ook is er onvoldoende kennis over duurzame materiaalkeuze. Door een gebrek aan tijd en motivatie zijn duurzame alternatieven tot op heden niet bewust onderzocht en doorgevoerd.

Deze uitkomsten van het praktijkonderzoek zijn in overeenstemming met het onderzoek van Kort et al. (2020), Martin et al. (2021) en het artikel van Gosselink (2020). Uit de literatuur blijkt dat onvoldoende kennis over duurzaamheid een belemmering kan zijn om tot actie over te gaan. De richtlijn infectiepreventie is binnen de Interne kliniek een belemmering voor duurzaam handelen, omdat de gezondheid en veiligheid van de patiënt en de behandelaar voorop staat. Ook dit vinden we terug in de literatuur. Zo wordt onder andere in het artikel van Gosselink (2020), het onderzoek van Kort et al. (2020) en van Bunnik en Van Emmerik (2020) benoemd dat de richtlijn infectiepreventie (KNMT, 2016) niet hand in hand gaat met duurzaamheid.

22 interventies voor meer duurzaamheid

Op basis van het praktijk- en literatuuronderzoek is een selectie van 22 interventies gemaakt. Deze interventies zijn onderaan dit artikel in synthese weergeven. In de onderstaande alinea’s wordt uiteengezet hoe Azarjan en Poorkyanizadeh tot deze interventies zijn gekomen.

Creëren van een visie

In het onderzoek van Duane et al. (2019) en Harvord et al. (2018) wordt het creëren van een visie op duurzaamheid en het communiceren van de visie met de medewerkers als belangrijkste interventie benoemd. Een visie kan zijn om bewustwording te creëren onder studenten en docenten en om informatie over duurzaamheid te delen, volgens Green ACTA – een commissie die zich binnen en buiten ACTA bezighoudt met een milieuvriendelijk bestaan.

De visie betreft duurzaamheid kan gedeeld worden in het theoretisch basisboek op de interne kliniek van Mondzorgkunde, via social media en op de HU websiteafdeling Mondzorgkunde (Duane et al., 2019). Volgens Green ACTA kan de visie gedeeld worden op posters en flyers. Ook kan er gebruik worden gemaakt van een beeldscherm in de wachtkamer om de duurzaamheidsvisie van de interne kliniek te delen.

Creëren van een beleid

In de literatuur is ook de interventie ‘creëren van een beleid’ genoemd (Harvord et al., 2018). Met een beleid kunnen patiënten en mondzorprofessionals met duurzaamheid betrokken raken en kunnen werkprocessen verduurzaamd worden (Duane et al., 2019; 2020). Door de experts, Green ACTA en de belanghebbenden uit het praktijkonderzoek is het creëren van een beleid echter niet specifiek benoemd.

Het beleid betreft duurzaamheid kan opgenomen worden in het theoretisch basisboek van de interne kliniek van Mondzorgkunde. Om patiënten, studenten, docenten, praktijkassistenten en medewerkers erbij te betrekken, kunnen er ideeën en feedback verzameld worden betreft duurzaamheid (Duane et al., 2019) via het scannen van een QR-code of via een enquête per e-mail.

Aanbieden in de opleiding

Volgens Duane et al. (2019) en Kort et al. (2020) is het van belang om duurzaamheid in de opleiding aan te bieden. Een interventie hiervoor is om duurzaamheid in het curriculum van het mondzorg onderwijs aan te bieden. Uit het praktijkonderzoek blijkt dat de Radboud Universiteit al duurzaamheid implementeert in alle opleidingen en de ACTA een canvas tegel hiervoor ter beschikking heeft. Sinds 2020 wordt er door Green ACTA in het introductieblok van de eerstejaarsstudenten een presentatie gegeven over duurzaamheid in de mondzorg. In en rondom de klinieken van de ACTA zijn posters en flyers geplaatst door de commissieleden van de Green ACTA om bewustzijn te creëren over het materiaalgebruik en de kosten ervan.

E-handboek

Een e-handboek met verduurzamingsmogelijkheden (Kort et al., 2020) kan in het onderwijs opgenomen worden. Expert M. Lieshout kaartte aan dat er samen met NVM, KNMT en ONT momenteel wordt gewerkt aan het uitbrengen van dit E-handboek. Vergelijkbaar met de Green ACTA kan er een verduurzamingscommissie opgericht worden door de studenten Mondzorgkunde voor alle belanghebbenden binnen de opleiding. Volgens Duane et al. (2019) en Green ACTA kan door middel van een socialmediakanaal kennis worden gedeeld om bewustzijn te creëren over duurzaamheid binnen de mondzorg en het onderwijs.

In bulk bestellen

Volgens Duane et al. (2019), Gosselink (z.d.) en Bunnik en Van Emmerik (2020) kunnen bestellingen bulk ingekocht worden. Dit vermindert de frequentie van vervoeren. Uit het praktijkonderzoek en het onderzoek van Bunnik en Van Emmerik (2020) is het inkopen bij één leverancier een duurzame interventie. Doordat er minder goederenvervoer nodig is, is er ook minder CO2 uitstoot.

Minder of geen verpakkingsmateriaal

Volgens expert M. Lieshout kan er gecommuniceerd worden met de leverancier om minder of geen verpakkingsmateriaal te gebruiken en bijvoorbeeld te bezorgen in kratten. H. Stapelbroek gaf aan dat de leverancier Henry Schein een aanbod heeft van duurzame alternatieven met een ‘Green label’ en eraan werkt om komend jaar nog meer duurzame alternatieven op de markt te brengen. Dit aanbod biedt voor de interne kliniek van Mondzorgkunde kansen om verder te verduurzamen.

Herbruikbare materialen

Tolmeijer en Lieshout (2020) adviseren om disposables te vervangen door herbruikbare materialen. Disposables zorgen bij de productie, transport en afvalverwerking voor meer CO2 uitstoot. Volgens Harvord et al. (2018) en de tandartsen uit het praktijkonderzoek kunnen roestvrijstalen trays en glazen dappenglazen of een mengbak (voor primer en bonding) gebruikt worden in plaats van plastic varianten.

Uit het praktijkonderzoek blijkt ook dat er overwogen kan worden om een papiertje op het blad van de unit te plaatsen met erop een cassette met instrumentarium. In het onderzoek van Bunnik en Van Emmerik (2020) worden niet geplastificeerde patiëntservetten benoemd als duurzame interventie en uit hetzelfde praktijkonderzoek blijkt ook dat meerdere praktijken hier gebruik van maken en soms helemaal geen patiëntservet gebruiken.

Geen hoofdsteunzakken en geen plastic sleeves | vaker gebruik cofferdam en microbrushes

De experts uit het praktijkonderzoek benoemen om geen hoofdsteunzakken en geen plastic sleeves te gebruiken, mits de oppervlakken goed afneembaar zijn. Dit is in overeenstemming met de richtlijn infectiepreventie (KNMT, 2016). Expert M. Lieshout benoemde ook om een cofferdam en microbrushes vaker te gebruiken per patiënt. Beide tandartsen uit het praktijkonderzoek en Harvord et al. (2018) adviseren om biologisch afbreekbare reinigingsmiddelen te gebruiken voor niet-kritische ruimtes. Er zijn geen richtlijnen met betrekking tot reinigingsmiddelen opgenomen in de richtlijn infectiepreventie (KNMT, 2016). Dus de interne kliniek van Mondzorgkunde kan zelf een keuze maken met betrekking tot het gebruik van de reinigingsmiddelen.

Scheiden van afval

Volgens Duane et al. (2019), Tolmeijer en Lieshout (2020), Bunnik en Van Emmerik (2020), Salem (2020), Kort et al. (2020) en de richtlijn infectiepreventie (KNMT, 2016) is het scheiden van afval mogelijk als het niet gecontamineerd is. Uit het interventieonderzoek blijkt dat in de ene tandartspraktijk er wel afvalscheiding plaatsvindt en in de andere praktijk niet. Het is afhankelijk of er samen wordt gewerkt met een afvalverwerker die afval kan recyclen.

Volgens Green ACTA is het scheiden van afval op de kliniek nog lastig met een grote populatie studenten. Dit heeft te maken met gecontamineerde materialen. Wat wel mogelijk is, is om papier en karton op de(pre)kliniek te scheiden van restafval. Expert M. Lieshout benoemde in het interview een pilot die binnenkort van start gaat om gebruikte mondkapjes te verzamelen die vervolgens worden gerecycled. Na de pilot is deelname aan de recycling van mondkapjes mogelijk voor de interne kliniek van Mondzorgkunde.

Digitale communicatie

Gosselink (z.d.), Tolmeijer en Lieshout (2020), Kort et al. (2020) en Salem (2020) benoemen het belang om communicatie met zorgprofessionals en patiënten te digitaliseren. Dit zorgt voor minder papierverbruik en minder transport per post.

Interventies met draagvlak om te implementeren op de interne kliniek van de HU

• Interventie 1: Creëren van een visie betreft duurzaamheid voor de interne kliniek van Mondzorgkunde op de HU
• Interventie 2: De visie betreft duurzaamheid delen op de HU websiteafdeling Mondzorgkunde
• Interventie 3: De visie betreft duurzaamheid delen op de social mediakanalen op Instagram en Facebook
• Interventie 4: De visie betreft duurzaamheid delen op het beeldscherm in de wachtkamer van de HU-klinieken
• Interventie 5: De visie betreft duurzaamheid delen op een poster
• Interventie 6: De visie betreft duurzaamheid opnemen in het theoretisch basisboek van Integrale Mondzorg
• Interventie 7: Creëren van een beleid betreft duurzaamheid voor de interne kliniek van Mondzorgkunde op de HU
• Interventie 8 (deel 1): Feedback- en ideeënverzameling van patiënten betreft duurzaamheid op de interne kliniek van Mondzorgkunde met een vragenlijst via een QR-code
• Interventie 8 (deel 2): Feedback- en ideeënverzameling van medewerkers en studenten op de interne kliniek van Mondzorgkunde met een vragenlijst via een QR-code
• Interventie 9: Het beleid betreft duurzaamheid opnemen in het theoretisch basisboek van Integrale Mondzorg.
• Interventie 10: Het onderwerp duurzaamheid in het onderwijscurriculum van Mondzorgkunde opnemen
• Interventie 11: Het onderwerp duurzaamheid implementeren in thema 3.3 De ondernemende mondhygiënist
• Interventie 12: Het onderwerp duurzaamheid opnemen in het vak EBP binnen jaar 1 tot en met 3 als keuze onderwerp
• Interventie 13: Het geven van een klinische les binnen de interne kliniek van Mondzorgkunde over duurzaamheid en duurzaam handelen
• Interventie 14: Het beschikbaar stellen van een (gratis)E-handboek met verduurzamings-mogelijkheden binnen de mondzorg
• Interventie 15: Het oprichten van een verduurzamingscommissie binnen de opleiding door de studenten voor alle belanghebbende in het kader van het honours onderwijs
• Interventie 16: Informatie over duurzame mondzorg delen via een social media-kanaal opgericht door studenten met als doel om bewustzijn te creëren bij alle belanghebbenden
• Interventie 17: Communicatie met de leverancier voor het verminderen van verpakkingsmateriaal en beschikbaar maken van het leveren in (statie)kratten in plaats van dozen.
• Interventie 18: Gebruik van roestvrijstalen trays in plaats van plastic trays
• Interventie 19: Geen hoofdsteunzak gebruiken
• Interventie 20: Plastic sleeves om de meerfunctiespuit in geïndiceerde gevallen gebruiken.
• Interventie 21 (deel 1): Hergebruik van cofferdam en microbrush op de prekliniek op een fantoompop
• Interventie 22 (deel 2): Het plaatsen van afvalbakken voor de scheiding van papier en karton van restafval op de interne kliniek

Prioriteit

De allergrootste prioriteit is dat er een verduurzamingscommissie wordt opgericht die stappen naar verduurzaming kan ondernemen (Duane et al., 2019). De belangrijkste eerste interventies zijn het opstellen van een visie en een beleid betreft duurzaamheid, want dan krijgt de doelgroep een beeld bij het grote begrip ‘duurzaamheid’. De koplopers, die onder andere in de verduurzamingscommissie zitten, zijn verantwoordelijk om de middengroep en de achterblijvers bij de verduurzaming te betrekken en te motiveren.

Door:
Tatevic Azarjan en Anahita Poorkyanizadeh van de Hogeschool Utrecht.