Samen naar een duurzamere mondzorg

Hoe is jouw interesse in duurzaamheid binnen de mondzorg ontstaan?

“Ik merkte op een gegeven moment dat mijn persoonlijke keuzes op het gebied van duurzaamheid steeds moeilijker te rijmen waren met hoe het er op mijn werk aan toeging. Thuis scheidde ik zorgvuldig mijn afval, at ik vaker plantaardig, had ik ledverlichting geïnstalleerd en lagen er zonnepanelen op het dak. Toch reed ik dagelijks met de auto van Zandvoort naar Amsterdam voor mijn werk. Dat begon wrang te voelen.”

“Tijdens een werketentje bestelde ik een vegetarische maaltijd. Toen een collega vroeg waarom, raakten we in gesprek over duurzaamheid. Blijkbaar was ik niet de enige die zich stoorde aan de overvolle afvalbakken na een drukke werkdag. Dat gesprek vormde in 2017 het startpunt van onze werkgroep Duurzaam binnen Stichting Jeugdtandverzorging Amsterdam, waar ik als tandarts werkzaam ben. Sindsdien ben ik steeds meer duurzame initiatieven gaan oppakken. Zo ben ik initiatiefnemer van het Groene Zorg Festival, ambassadeur van de Groene Zorg Alliantie en één van de kartrekkers van de werkgroep Duurzame Mondzorg bij de KNMT.”

Waarom is duurzaamheid belangrijk in de mondzorg?

“Voor mij is duurzaamheid onlosmakelijk verbonden met gezondheid. De klimaatcrisis is niet alleen een milieuprobleem, maar vormt ook een directe bedreiging voor de volksgezondheid – iets wat ook door de Wereldgezondheidsorganisatie wordt onderstreept. Daarom vind ik het belangrijk dat wij als mondzorgprofessionals onze verantwoordelijkheid nemen. Door in de praktijk bewust te kiezen voor duurzame oplossingen, dragen we niet alleen bij aan een beter milieu, maar ook aan de gezondheid van onze patiënten én van toekomstige generaties.”

Hoeveel tandartspraktijken zijn naar jouw schatting op dit moment actief bezig met het verduurzamen van hun praktijk?

“Het is lastig om precies te zeggen hoeveel tandartspraktijken momenteel actief bezig zijn met verduurzaming, omdat daar nog geen concrete cijfers over beschikbaar zijn. Wel blijkt uit een recente enquête van de KNMT dat duurzaamheid de afgelopen jaren steeds meer aandacht krijgt binnen de mondzorg. Toen ik in 2017 begon, was duurzaamheid nog nauwelijks een onderwerp, maar inmiddels is er veel veranderd. Er worden nu geaccrediteerde lezingen en studiedagen over duurzame mondzorg georganiseerd, studenten krijgen – zij het nog in beperkte mate – onderwijs over de impact van praktijkvoering op het milieu en mondzorgverleners besteden steeds vaker aandacht aan duurzaamheid binnen hun praktijk. Duurzaamheid is misschien nog niet het ‘nieuwe normaal’, maar er is wel degelijk een duidelijke beweging gaande binnen onze sector.”

Wat zijn de meest voorkomende duurzame initiatieven die worden opgepakt door mondzorgpraktijken?

“In de praktijk zie ik dat verduurzaming vaak begint met de ‘quick wins’. Denk bijvoorbeeld aan het overstappen op ledverlichting of het energiezuinig instellen van de cv-installatie. Dat zijn eenvoudige aanpassingen die toch een aanzienlijk verschil kunnen maken. Daarnaast zijn er ook tandartspraktijken die verder gaan en bijvoorbeeld hun pand beter isoleren, zonnepanelen plaatsen of bij verbouwingen kiezen voor duurzame materialen. Het mooie is dat deze stappen niet alleen goed zijn voor het milieu, maar ook bijdragen aan een prettigere werkomgeving én op de lange termijn kosten besparen. Veel praktijken pakken het dan ook stap voor stap aan: eerst het laaghangende fruit, gevolgd door steeds meer duurzame maatregelen.”

In hoeverre kunnen tandartspraktijken het gebruik van disposables zoals mondkapjes, handschoenen en schorten verduurzamen?

“Disposables zijn natuurlijk lastig te verduurzamen, omdat ze eenmalig gebruikt moeten worden voor de hygiëne en veiligheid van onze patiënten.

Toch kunnen we winst boeken door kritisch te zijn op wat we echt nodig hebben en verspilling te voorkomen. Ook is het belangrijk om binnen de praktijk het afval goed te scheiden en materialen zo efficiënt mogelijk te gebruiken.

Op die manier kijken we verder dan alleen het product zelf en nemen we verantwoordelijkheid voor de hele keten. Zo geef je duurzaamheid echt een plek in je dagelijkse praktijk.”

Waar moeten praktijken vooral op letten bij het kiezen van disposables?

“Een belangrijke factor is dat disposables bij voorkeur lokaal worden geproduceerd, bijvoorbeeld in Nederland of Europa. Dat beperkt de transportkilometers en vermindert de CO₂-uitstoot flink.

Het aanbod duurzame disposables is helaas nog beperkt en fabrikanten zijn lang niet altijd duidelijk over waar hun producten precies vandaan komen.

Het zou helpen als producenten meer transparantie gaan bieden, bijvoorbeeld via QR-codes of een keurmerk waarmee je eenvoudig kunt zien waar een product vandaan komt of hoe duurzaam het product gemaakt is. Dan zou het voor praktijken veel makkelijker maken om bewust en duurzaam in te kopen.”

Welke andere knelpunten ervaren mondzorgverleners als het gaat om duurzaamheid?

“Eén van de grootste uitdagingen is dat het aanbod van duurzame producten voor tandartspraktijken nog steeds beperkt is. Daarnaast bestellen veel praktijken relatief kleine hoeveelheden, waardoor het moeilijk is om duurzame opties te vinden die meestal pas beschikbaar zijn bij grotere volumes. Zo wilden we in mijn eigen praktijk circulaire kleding aanschaffen, maar door het geringe aantal dat we nodig hadden, was dat praktisch niet haalbaar.”

Die combinatie van beperkte beschikbaarheid en kleine bestelhoeveelheden vormt een flinke drempel. Een slimme oplossing is daarom om samen te werken met andere praktijken en gezamenlijk in te kopen.

Door grotere volumes te bestellen, wordt het voor leveranciers aantrekkelijker om duurzame producten te leveren – vaak ook tegen betere voorwaarden. Zo wordt het voor kleinere praktijken veel makkelijker om duurzame keuzes te maken en draagt die samenwerking bij aan een groenere mondzorgsector.”

Je bent ook actief als beleidsadviseur Duurzaamheid bij de KNMT. Hoe ondersteunt de KNMT tandartspraktijken bij het zetten van stappen richting een duurzamere werkwijze?

“Voor de KNMT is duurzaamheid geen losstaand thema, maar een essentieel onderdeel van goede mondzorg. Daarom is het de ambitie om tandartspraktijken zo goed mogelijk te ondersteunen door praktische middelen en kennis toegankelijk te maken.”

“Een goed voorbeeld daarvan is de Milieubarometer van Stichting Stimular, die de KNMT aan praktijken aanbiedt. Deze tool helpt tandartspraktijken inzicht te krijgen in hun milieuprestaties en te bepalen welke maatregelen écht effect hebben. Daarnaast hebben we het e-handboek ‘Duurzame mondzorgpraktijk’ ontwikkeld, boordevol praktische tips en ideeën. Hiermee kan elke praktijk, ongeacht de fase waarin ze zich bevindt, direct aan de slag. Voor gebruik binnen de praktijk is er ook de checklist ‘Duurzame Mondzorgpraktijk’ – een visueel hulpmiddel om samen met het team op een laagdrempelige manier duurzame acties te inventariseren en bij te houden. Ook organiseert de KNMT regelmatig webinars, workshops en bijeenkomsten om kennis te delen, ervaringen uit te wisselen en samen te werken aan verdere verduurzaming.”

“Ook richting patiënten willen we bewustwording vergroten. Daarom hebben we de video ‘Help jij mee de mondzorg schoner en duurzamer te krijgen?’ gemaakt. Praktijken kunnen deze inzetten in de wachtkamer, op hun website of via social media.”

Voor wie hiermee aan de slag wil, is alle informatie overzichtelijk te vinden op www.knmt.nl/praktijkzaken/duurzaamheid.

Wat zijn volgens jou de eerste stappen die elke praktijk vandaag nog zou kunnen zetten?

“Je hoeft echt niet alles in één keer om te gooien om duurzamer te werken. Begin gewoon met wat vandaag al haalbaar is.

De belangrijkste stap op de circulaire ladder is ‘reduce’ – minder verbruiken dus. Daarom is het slim om eerst goed te kijken naar waar verspilling zit in je dagelijkse praktijkvoering.

Wat gebruik je uit gewoonte, maar is eigenlijk overbodig? Denk aan papieren folders die ook digitaal gedeeld kunnen worden of plastic bekertjes die je kunt vervangen door een slok kraanwater. Minder gebruiken is vaak de meest impactvolle én eenvoudigste stap – goed voor het milieu én kostenbesparend.

Ook bij de inkoop kun je veel winst boeken. Bestel kleinere hoeveelheden van producten met een houdbaarheidsdatum en juist grotere volumes van materialen die lang meegaan.

Probeer leveringen te combineren, zodat je minder vaak transport aan de deur hebt. Het zijn misschien kleine aanpassingen, maar als je ze structureel toepast, maken ze echt verschil.

Wat daarnaast vaak wordt onderschat, is het belang van preventie. Hoe minder behandelingen nodig zijn, hoe minder materialen en energie je verbruikt.

Goede voorlichting aan patiënten – over poetsgedrag, voeding of bijvoorbeeld het drinken van kraanwater – ondersteunt niet alleen hun mondgezondheid, maar draagt ook bij aan een duurzamere praktijk.”

Hoe zorg je ervoor dat duurzaamheid echt gaat leven binnen het team en niet blijft hangen bij een paar enthousiastelingen?

“Wat helpt, is laten zien dat het iets oplevert. Minder verspilling betekent ook meer rust, overzicht én vaak financiële ruimte. Dat maakt het meteen aantrekkelijker voor het hele team. En minstens zo belangrijk: betrek je collega’s vanaf het begin. Laat hen meedenken over wat er beter kan en geef ruimte aan ideeën van iedereen. In transitiemanagement weten we al jaren: als je 25% van de mensen mee hebt, kun je echte verandering in gang zetten. Dus begin met dat kwart – de mensen die willen, durven en kunnen. Hun enthousiasme werkt aanstekelijk en zorgt ervoor dat duurzaam denken vanzelf onderdeel wordt van het dagelijks werk.”

Kom langs op het Groene Zorg Festival!

Wil je meewerken aan een duurzamere zorg? Kom dan op 19 september naar het Groene Zorg Festival. Het festival, dat mede mogelijk is gemaakt door subsidie van VWS, is gratis toegankelijk en dé plek voor inspiratie, workshops, goede gesprekken en nieuwe inzichten. Maak er een teamuitje van, geniet van heerlijke hapjes, muziek en een fijne sfeer. Zo zet je samen een duurzame stap vooruit. Kijk voor meer informatie op: Groene Zorg Festival 2025 – Groene Zorg Alliantie.

Interview met tandarts Angelica Setiaman door Ilona van der Werf.

Foto boven: met collega festivalcommissieleden: v.l.n.r. Jorinde Westra, Marleen Jans, Angelica Setiaman

Bekijk ook: Patiëntenfilmpje over duurzaamheid