Narcose pas je toe wanneer een patiënt een ingreep of behandeling moet ondergaan die dusdanig pijn of ongemak veroorzaakt, dat de behandeling zonder narcose niet uitvoerbaar is. Maar wat is narcose nu precies, hoe kan het veilig toegepast worden, moet ik daarvoor alle apparatuur in huis hebben of kan het ook anders? Anesthesioloog-intensivist Mustafa Albayrak geeft uitleg over narcose en de mobiele toepassing ervan in de tandartspraktijk.
Anesthesie: lokaal of algeheel (narcose)
Het woord anesthesie kan herleid worden naar het oude Grieks en betekent letterlijk vertaald “niets voelen”. Het is de wetenschap die zich bezighoudt met het niet laten voelen van “chirurgische prikkels” aan patiënten die chirurgische prikkels toegediend krijgen.
Anesthesie kan lokaal/regionaal of algeheel toegepast worden. Bij een lokale/regionale techniek wordt een lokaal anestheticum in het weefsel geïnfiltreerd of in de buurt van een of meerdere zenuwen die een bepaalde regio van het lichaam verzorgen. Bij algehele anesthesie of narcose wordt de patiënt volledig buiten bewustzijn gemaakt door het verdoven van de hersenen door toedienen van intraveneuze anesthetica of dampanesthetica via de longen. Met uitzondering van lokale anesthesie vallen alle vormen van anesthesie onder het domein en verantwoordelijkheid van de anesthesioloog.
Lokale anesthetica blokkeren de natriumkanalen van perifeer zenuwweefsel waardoor de prikkels die door de “snijdende specialist” – bijvoorbeeld door de chirurg of tandarts – worden veroorzaakt in het weefsel van de patiënt, niet worden doorgegeven aan het centraal zenuwstelsel en de patiënt zich niet bewust wordt van de pijn. Bij narcose wordt juist het gehele centrale zenuwstelsel van de patiënt verdoofd meestal door een combinatie van anesthetica en opiaten.
Omdat het toedienen van narcose niet geheel zonder risico’s is, gelden er voor het toedienen van narcose buiten het ziekenhuis (waar geen intensive care aanwezig is) wat strengere regels vanuit de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) en ziet de inspectie (IGJ) wat strenger toe op deze regels. Ook geldt dat als de luchtbehandeling op de locatie waar narcose wordt toegediend niet op het niveau is zoals in het ziekenhuis, je niet met dampvormige anesthetica mag werken omdat het anders ook verdovend kan zijn voor de mensen die ermee werken.
Richtlijnen voor narcose
In principe kan er op elke willekeurige locatie onder narcose behandeld worden, maar niet alle patiënten mogen buiten het ziekenhuis onder narcose. Alleen relatief gezonde patiënten met een relatief goede conditie die niet een systemische aandoening hebben waar ze dagelijks hinder van ondervinden (ASA I-II) kunnen buiten het ziekenhuis een behandeling ondergaan onder narcose. Ook bestaan er leeftijdsgrenzen tussen de 3-80 jaar en is er een bovengrens voor zwaarlijvigheid (BMI> 40).
Zodra een indicatie wordt gesteld voor behandeling onder narcose wordt de patiënt volledig gescreend door de anesthesioloog. Zo nodig worden er gegevens opgevraagd bij behandelende artsen en kan er eventueel aanvullend onderzoek worden verricht worden zoals het prikken van bloed of het vervaardigen van een hartfilmpje. Pas als alle gegevens door de anesthesioloog beoordeeld zijn en hij goedkeuring heeft gegeven, kan de patiënt onder narcose worden behandeld.
Het toedienen van anesthetica door niet opgeleide personen zonder beschikking over de juiste kennis, apparatuur en/of hulpmiddelen kan levensgevaarlijk zijn – denk bijvoorbeeld aan Michael Jackson die anesthetica toegediend kreeg van een cardioloog – maar onder de leiding van een anesthesioloog met de juiste apparatuur en spullen is het toedienen van narcose zeer veilig en niet schadelijk. Narcose gerelateerde risico’s liggen in die orde van grootte dat het gevaarlijker is om met de auto naar de kliniek toe te rijden dan het ondergaan van narcose in de kliniek. Sommige mensen kunnen wel kortdurend iets vergeetachtiger zijn dan normaal. Dit is, als het al optreedt, altijd kort en voorbijgaand van aard.
Binnen de verschillende specialismen van de gezondheidszorg is de NVA bij uitstek de vakvereniging die haar domein het meest heeft geprotocolleerd en voorzien van richtlijnen. De werkwijze wordt vergeleken met de luchtvaart, waar ook alles zo veel mogelijk volgens vaste patronen wordt uitgevoerd om de kans op fouten zo klein mogelijk te maken. Er zijn dus vrij strenge richtlijnen waar elke anesthesioloog en anesthesiepraktijk aan dient te voldoen, met name ook in de setting buiten het ziekenhuis. Alle richtlijnen en standpunten zijn makkelijk op te zoeken op de website van de NVA: www.anesthesiologie.nl.
Mobiele anesthesie in de tandartspraktijk
Bij mobiele anesthesie komt er een anesthesieteam naar de tandartspraktijk toe en neemt alles wat nodig is om narcose te kunnen geven (inclusief apparatuur) mee naar elke gewenste locatie.
Tijdens narcose in de tandartsenpraktijk worden door de anesthesioloog de meest kortwerkende anesthetica en opiaten toegediend. Derhalve is het raadzaam dat de tandarts zoals gebruikelijk zijn werkgebied goed lokaal verdooft. Hoe beter er lokaal verdoofd is, hoe minder de hersenen van de patiënt verdoofd hoeven te worden. Hierdoor is de patiënt sneller wakker als de behandeling klaar is, ervaart minder bijwerkingen en kan ook sneller naar huis. De pijnbestrijding thuis wordt verder door de tandarts geregeld.
De anesthesioloog brengt een infuus in, sluit de patiënt aan op de monitor, dient de narcose toe, beademt de patiënt via een beademingsbuis door de neus (zodat de mond geheel toegankelijk blijft voor de tandarts), bewaakt de vitale functies van de patiënt continu gedurende het hele proces en stuurt zo nodig bij. Ook het ontwaken na de narcose valt volledig onder de verantwoordelijkheid van de anesthesioloog, de tandarts heeft hier geheel geen omkijken naar. De tandarts kan zijn werk gewoon doen zoals hij gewend is, alleen nu met het belangrijke voordeel dat hij een patiënt heeft die niet tegen de behandeling vecht.
Voordelen en nadelen van mobiele anesthesie
Voordelen:
- Op elke locatie toepasbaar
- Flexibiliteit
- Geen wachtlijsten
- Tandarts hoeft patiënten niet door te sturen als ze onder narcose behandeld willen worden
- Tandarts kan efficiënter en veiliger werken omdat de patiënt niet tegen de behandeling vecht
Nadelen:
- Uitladen en opbouwen van alle apparatuur kost een half uur voordat de behandeling kan starten
- In slaap maken en weer wakker laten worden van een patiënt kost 15min extra tijd
- Niet alle patiënten kunnen onder narcose behandeld worden buiten het ziekenhuis, ze moeten relatief gezond zijn en niet al te zwaar of oud
Door:
Anesthesioloog-intensivist Mustafa Albayrak
