Een gezond gebit voor betere sportprestaties

Hoe ben je in de mondzorg terechtgekomen en wat trok je specifiek aan in het beroep van mondhygiënist?

“Ik was vroeger niet bepaald het liefste meisje van de klas. Mijn aandacht ging liever uit naar muziek en dans dan naar de schoolbanken. Mijn broer, destijds tandarts en voorzitter van de Vereniging Medische Tandheelkundige Interactie (VMTI), moedigde me na de middelbare school aan om mondhygiëne te gaan studeren. In eerste instantie sprak dat me niet aan. Ik zag mezelf niet als een ‘tandenschraper’, maar de medische kant van het vak wekte mijn interesse en dat motiveerde me om door te zetten.”

“Uiteindelijk werkte ik ruim twaalf jaar op de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie van het huidige UMC (voorheen AMC) en op de afdeling ziekenhuistandheelkunde. Daar werkte ik samen met cardiologen, oncologen en internisten en assisteerde ik bij diverse kaakoperaties. In die periode ontdekte ik hoe groot de invloed van de mond is op de algehele gezondheid. Het beroep van mondhygiënist is dan ook een paramedisch vak dat veel verder gaat dan alleen tandsteen verwijderen. Ik wil dat graag uitdragen door bewustwording te creëren en kennis te delen, onderbouwd met wetenschap, zodat steeds meer mensen beseffen dat de mond geen losstaand onderdeel is, maar een essentieel deel van onze totale gezondheid.”

Waar komt de interesse in de relatie tussen sport en mondgezondheid vandaan?

“Die interesse werd aangewakkerd in 2016, toen dr. Yvonne Buunk-Werkhoven (psycholoog en mondhygiënist) mij vroeg mee te werken aan een vervolgonderzoek naar hoe mensen denken over hun (mond)gezondheid en het gebruik van tandenstokers. Dat onderzoek, ‘Toothpicks in Dutch catering areas and fitness centres really work’, presenteerde ik in 2019 op het congres van de European Association of Dental Public Health (EADPH) in Gent. Daar bleek veel belangstelling te zijn voor de relatie tussen mondgezondheid en (top)sport. Die ervaring wekte mijn nieuwsgierigheid: ik ontdekte dat de mondgezondheid van veel professionele sporters te wensen overlaat, wat mijn motivatie om dit onderwerp verder te onderzoeken alleen maar versterkte.”

“Vanuit die visie startte ik het project ‘Sport Fit met een Gezond Gebit’, waarin ik (top)sporters als Mark Tuitert en Sem Verbeek interview over de invloed van mondgezondheid op prestaties, voeding, blessures en herstel. Daarnaast schrijf ik artikelen, geef ik lezingen en webinars en werkte ik samen met dr. Yvonne Buunk-Werkhoven aan het e-magazine ‘Mondgezondheid bij (top)sporters’, bedoeld voor iedereen die sport en gezondheid serieus neemt.”

 

Na jarenlang in het ziekenhuis te hebben gewerkt, wat motiveerde je om een eigen praktijk in het Olympisch Stadion te starten?

“Ik ben altijd op zoek naar nieuwe uitdagingen en maak elke zeven jaar de balans op: heb ik nog plezier in wat ik doe? Na twaalf jaar ziekenhuiservaring en het geven van lezingen aan verpleegkundigen, tandartsen, mondhygiënisten en geneeskundestudenten, had ik het gevoel dat ik op die plek niet verder kon groeien. Ik besloot er even tussenuit te gaan om te gaan reizen. Tijdens die periode werd me duidelijk hoe belangrijk vrijheid en zelfstandigheid voor mij zijn. Toen zich de mogelijkheid bood om een praktijkruimte te huren in het Olympisch Stadion, voelde dat mede dankzij mijn passie voor sport, als een prachtige kans. Ik hoefde niet lang na te denken: de adrenaline stroomde door mijn lijf bij het idee om mondgezondheid en algemene gezondheid te verbinden binnen een sportieve omgeving.”

Kun je iets vertellen over wat jouw prakrijk Oral-Vision onderscheidend maakt?

“Bij Oral-Vision combineren we een wetenschappelijk onderbouwde aanpak met maatwerk, waarbij voorlichting, begeleiding en gedragsverandering samenkomen. Door zowel de fysieke als mentale kant van mondzorg te betrekken, ondersteunen we sporters niet alleen bij het verbeteren van hun mondgezondheid en sportprestaties, maar ook bij het versterken van hun algehele welzijn. Een belangrijk hulpmiddel hierbij is de retrospectieve Oral Discomfort (OD)-schaal, waarmee veranderingen in ervaren mondongemak in korte tijd effectief in kaart worden gebracht. Deze integrale aanpak, waarin mondzorg, beweging (eventueel met een personal trainer), voeding en leefstijl centraal staan, is nog in ontwikkeling.”

“Bij Oral-Vision behandelen we zowel student-amateursporters als professionele atleten. Naast het werken met (top)sporters willen we onze aanpak uitbreiden naar ouderen vanaf 55 jaar. Met het oog op vergrijzing en stijgende zorgkosten wil Oral-Vision deze groep fitter en vitaler maken, vooral voorafgaand aan operatieve ingrepen. Door ouderen fysiek en mondhygiënisch te versterken, kan herstel worden versneld, ziekenhuisopnames verkort en het bewustzijn over de relatie tussen mondgezondheid en algehele gezondheid vergroot. Ook mensen met diabetes type 2 kunnen profiteren van deze totaalbenadering.”

 

Waarom is de locatie van de praktijk in het Olympisch Stadion zo waardevol?

“De kracht van deze plek zit in de samenwerking: veel specialisten, zoals fysiotherapeuten, diëtisten, personal trainers en sportcoaches, zijn hier gevestigd. Deze multidisciplinaire omgeving stimuleert kennisuitwisseling en samenwerking, wat ideaal is om mondgezondheid te verbinden aan algehele vitaliteit en sportprestaties.”

 

Wat valt je op aan de mondgezondheid van topsporters?

“Binnen de topsport krijgt mondgezondheid nog te weinig structurele aandacht binnen het medisch team. Vaak vindt slechts één jaarlijkse screening plaats, waarna eventuele problemen niet worden opgevolgd. Terwijl intensief sporten juist invloed heeft op de mond: de speekselproductie neemt af, wat zorgt voor een drogere mond en minder natuurlijke bescherming. Ook stress speelt een rol: positieve spanning versterkt de afweer in het speeksel, maar chronische prestatiedruk verlaagt die juist. Veel sporters kampen daardoor met tandvleesaandoeningen (gingivitis, parodontitis), gebitsslijtage, glazuurerosie door sportdrankjes en een gebrekkige mondhygiëne, zoals wel poetsen, maar vaak te kort of onjuist, en onvoldoende interdentale reiniging met tandenstokers, ragers of floss.”

“Opvallend is dat veel sporters wel sterk gefocust zijn op een wit gebit voor hun uitstraling en zelfvertrouwen. Bij Oral-Vision begrijpen we dit, maar we benadrukken altijd dat een optimale mondzorg de basis is, boven cosmetische ingrepen zoals bleken of facings.”

Hoe reageren sporters op het idee dat mondgezondheid zo’n belangrijke rol speelt in hun prestaties en algehele vitaliteit?

“In de topsport draait alles om details. Voeding, slaap, herstel, training, elk onderdeel telt als het verschil tussen winnen en verliezen slechts tienden van seconden is. Maar één factor wordt nog vaak over het hoofd gezien: de mondgezondheid. Veel sporters realiseren zich niet dat hun mondgezondheid invloed heeft op hun prestaties, herstelvermogen en algehele vitaliteit. Tijdens de intake of behandeling bij Oral-Vision merken ze vaak pas dat problemen zoals tandvleesontstekingen, gebitsslijtage of een droge mond effect kunnen hebben op hun VO2 max, immuunsysteem en stressherstel. Dat leidt bij de meeste sporters eerst tot verwondering. Vaak zeggen ze: ‘Waarom heb ik dit nooit eerder gehoord?’, gevolgd door erkenning: ze zien nu pas dat bepaalde klachten, zoals verminderde energie of ontstekingen, waarschijnlijk verband hielden met hun mondgezondheid.”

“Met deze inzichten groeit ook hun bewustwording; ze begrijpen dat een gezonde mond bijdraagt aan sneller herstel, betere prestaties en minder blessures. Veel sporters raken hierdoor gemotiveerd om hun mondzorg structureel te verbeteren, net zoals ze dat doen met voeding, training of slaap. Daarnaast merken ze dat een gezonde, vaak witte glimlach hun zelfvertrouwen versterkt, wat vooral in sportomgevingen met media-optredens of presentatie belangrijk is.”

Kun je voorbeelden geven van hoe mondgezondheidsproblemen de sportprestaties van atleten beïnvloeden?

“Bart Hoolwerf, mass-startspecialist bij Team Reggeborgh, vertelde in een interview met Oral-Vision hoe een ontstoken verstandskies hem tijdens een wereldbekerwedstrijd flink parten speelde. Ondanks zijn uithoudingsvermogen verloor hij vooral de strijd tegen de pijn. “Ik heb liever een schaafwond dan pijn in mijn mond”, zei hij. Het ongemak kostte hem energie en concentratie, cruciaal in een sport waar scherpte en timing allesbepalend zijn. Sindsdien let Hoolwerf scherper op voeding en spoelt hij zijn mond na snelle suikers. Kleine aanpassingen met grote impact op gebitsgezondheid én prestaties.”

“Een ander voorbeeld: Patrick Roest moest wedstrijden afzeggen na de extractie van een verstandskies; het herstel beïnvloedde zijn energieniveau en trainingsschema. En voetballer Neymar Jr. merkte dat tandvleesontstekingen zijn immuunsysteem en herstellend vermogen verzwakten, waardoor de kans op blessures toenam. Deze voorbeelden laten zien dat zelfs relatief kleine mondproblemen directe consequenties hebben voor topsporters.”

Wat leert dit over de rol van mondgezondheid in topsport?

“Het laat zien dat de mond geen geïsoleerd deel van het lichaam is, maar direct verbonden met het fysieke en mentale functioneren van een atleet. Een ontsteking activeert constant het immuunsysteem, kost energie en verhoogt systemische ontstekingswaarden, wat de zuurstofopname (VO2 max) beïnvloedt. Chronische pijn of ongemak verstoort slaap, voeding en scherpte tijdens trainingen en wedstrijden. Halitose kan psychologische effecten hebben, zoals schaamte en prestatie-angst. In een wereld waarin details het verschil maken, is de mond misschien wel de vergeten schakel.”

“Wat mij daarbij opvalt, is dat bij het medisch team en sportcoaches dit besef vaak nog ontbreekt. Mondzorg wordt nog te vaak als een apart onderdeel gezien, terwijl het juist een integraal begin vormt van gezondheid en spijsvertering. Eigenlijk vreemd, als je bedenkt dat alles al in de mond begint.”

Als de mond zo’n centrale rol speelt in de algehele gezondheid, hoe zie jij dan de rol van de mondhygiënist binnen het multidisciplinaire team van een topsporter?

“De mondhygiënist speelt een cruciale preventieve rol: waar het medische team zich vaak richt op blessures en herstel, bewaakt de mondhygiënist de basis voor optimale prestaties: een gezonde mond. Dit gaat verder dan poetsadviezen: we kijken naar mondzorggedrag, voeding, ademhaling en stressfactoren, zoals kaakspanning of tandenknarsen. Zo wordt de mondhygiënist, zeker met topsportexpertise, ook een coach in gezondheidsbewustzijn. Kleine gedragsaanpassingen, zoals spoelen na een energiegel of kiezen voor minder zure sportdrankjes, kunnen al merkbaar verschil maken in herstel en prestaties.”

“Binnen multidisciplinaire teams werkt de mondhygiënist samen met sportartsen, diëtisten, fysiotherapeuten en mentale coaches. Door structurele monitoring met DPSI/PPS- of BEWE/TWES-scores kan de mondgezondheid op langere termijn worden gevolgd. Het grootste verbeterpunt is het formaliseren van deze samenwerking: mondzorg opnemen in sportmedische screenings en bewustwording vergroten bij coaches en sporters, zodat de mondhygiënist een vaste waarde wordt binnen high-performance teams.”

Hoe overtuig je coaches om mondzorg structureel op te nemen in hun gezondheidsbeleid?

“Het is belangrijk om hun taal te spreken: prestaties, herstel, inzetbaarheid, blessurepreventie en teamresultaten. Coaches zijn gefocust op alles wat bijdraagt aan betere prestaties; door duidelijk te maken dat mondgezondheid zowel directe als indirecte invloed heeft op deze factoren, vergroot je het draagvlak en de kans dat mondzorg structureel onderdeel wordt van het gezondheidsbeleid. En gelukkig groeit die bewustwording steeds meer.”

“Waar het vroeger vooral ging om tandenpoetsen en halfjaarlijkse controles bij de tandarts, verschuift de focus nu steeds meer naar preventie, prestatieverbetering, vitaliteitsbehoud en coaching op leefstijlgedrag. Sommige collega’s die zelf fanatiek sporten, dragen het belang van optimale mondgezondheid binnen de sport actief uit en er is zelfs een vereniging die deze ontwikkeling stimuleert. Dat zijn belangrijke stappen om nog meer bewustwording te creëren.”

Waar hoop je dat Oral-Vision over vijf jaar staat?

“Over vijf jaar hoop ik dat Oral-Vision een toonaangevende rol speelt in preventieve mondzorg binnen de (top)sportwereld. Het ideaal is dat de praktijk bekend staat als hét expertisecentrum waar sporters – van amateur tot professioneel – terechtkunnen voor gespecialiseerde mondzorg gericht op prestaties, preventie en welzijn. Daarnaast is het vergroten van de bewustwording dat mondgezondheid directe invloed heeft op sportprestaties en algehele gezondheid een belangrijke ambitie. Daarom streven wij naar actieve samenwerking met sportclubs, bonden en trainers om educatie over mondgezondheid te integreren in sportprogramma’s. Dit doen we door voorlichtingscampagnes en workshops te organiseren voor sporters, ouders en coaches, wetenschappelijke kennis te vertalen naar praktische adviezen en mondbescherming, zoals op maat gemaakte gebitsbeschermers, toegankelijk te maken. Met deze aanpak hopen wij een mentaliteitsverandering teweeg te brengen, waarbij preventieve mondzorg een vanzelfsprekend onderdeel wordt van een sportieve lifestyle.”

Interview met Jolanda Gortzak, mondhygiënist in haar praktijk OralVision, door Ilona van der Werf.