Kwetsbare ouderen hebben vaak een meer gecompliceerde zorgbehoefte en juist daarom is goede dagelijkse mondverzorging van cruciaal belang. Tandarts Arie Hoeksema, met jarenlange ervaring in mondzorg voor deze groep, bundelde zijn krachten met Judith de Haan, een mondzorgkunde-student aan de Hanzehogeschool Groningen. Samen ontwikkelden ze het Mondzorgprotocol Kwetsbaar. We praten met hen over het belang van goede mondzorg voor kwetsbare ouderen en hoe hun protocol de zorg voor deze groep aanzienlijk kan verbeteren.

Arie, waarom heeft u zich gespecialiseerd in mondzorg voor kwetsbare ouderen?

“Eigenlijk ben ik bij toeval in dit vakgebied terechtgekomen. Tijdens mijn opleiding werd nauwelijks aandacht besteed aan de specifieke zorgbehoeften van oudere patiënten. Mijn eerste bezoek aan een verpleeghuis in 1991 was dan ook een echte eyeopener. Mondzorg verlenen op een keukenstoel is namelijk iets heel anders dan werken in een traditionele praktijk en de omgang met deze patiënten vroeg om een totaal andere benadering. Zo gebeurde het eens dat ik iemand met kiespijn wilde helpen, maar onverwachts werd mijn bril van mijn gezicht geslagen. Maar wat me vooral raakte, was het aantal mensen in het verpleeghuis met een slecht gebit. Dit motiveerde me om me juist op deze kwetsbare groep te richten. Met de toenemende vergrijzing in Nederland is het belangrijker dan ooit om goede mondzorg voor ouderen te waarborgen. In onze praktijk is nu al een kwart van de patiënten 65 jaar of ouder. Voor deze groep is goede mondhygiëne cruciaal, omdat een slecht gebit relaties heeft met diverse andere gezondheidsproblemen zoals reuma, COPD, Diabetes Mellitus type II en hart- en vaatafwijkingen. De afgelopen dertig jaar is het mijn drijfveer geweest om binnen de mondzorg hier meer bewustzijn voor te creëren.”

Judith, wat heeft jou geïnspireerd om een protocol op te stellen voor kwetsbare ouderen?

“Tijdens mijn stage bij Mondzorgcentrum Winschoten ging ik ook met Arie mee naar verpleeghuizen. Daar ontdekte ik direct hoe groot de impact van gebitsproblemen kan zijn op de levenskwaliteit van kwetsbare ouderen. Als onderdeel van mijn stage kreeg ik de opdracht om een protocol op te stellen. Geïnspireerd door mijn ervaringen in het verpleeghuis besloot ik een protocol te ontwikkelen dat specifiek gericht is op de behoeften van kwetsbare ouderen. Door een preventieplan op maat voor deze groep op te zetten, kunnen we hun mondgezondheid verbeteren en daarmee hun algehele levenskwaliteit verhogen.”

Op wie richt het Mondzorgprotocol Kwetsbaar zich specifiek?

Arie: “Uit een onderzoek in 2016 bleek dat maar liefst 80% van de ouderen in verpleeghuizen gebitsproblemen heeft. Dit varieert van tandvleesproblemen en gebroken tanden tot protheses die niet goed passen. Dit zette me aan het denken over de oorzaken van deze problemen. Wat bleek, is dat de gebitsproblemen vaak niet het gevolg zijn van tekortkomingen in de mondzorg binnen het verpleeghuis, maar dat veel van deze mensen al met een slecht gebit aankwamen. Vanaf de leeftijd van 65 zien we twee groepen: een groep ouderen die hun mondgezondheid goed kan onderhouden en een andere groep die door bijvoorbeeld fysieke klachten niet meer in staat is om hun gebit goed te verzorgen of regelmatig naar de tandarts te gaan. Het is daarom cruciaal om deze mensen te bereiken voordat ze in een verpleeghuis terechtkomen, omdat het daar vaak misgaat.”

Judith: “Daarom richt het Mondzorgprotocol Kwetsbaar zich specifiek op 65-plussers die nog thuis wonen, maar al moeite hebben om hun gebit in goede conditie te houden. Kwetsbaar is een breed begrip dat zich op verschillende manieren kan uiten—fysiek, cognitief, sociaal en psychisch. Elk van deze aspecten heeft specifieke kenmerken die de kwetsbaarheid van ouderen in de tandartspraktijk zichtbaar maken.”

Wat is er opgenomen in het Mondzorgprotocol Kwetsbaar?

Judith: “De adviezen in het protocol zijn gebaseerd op het Basisadvies Cariëspreventie, de klinische praktijkrichtlijnen voor Xerostomie en hyposialie gerelateerd aan medicatie en polyfarmacie en de richtlijnen voor wortelcariës bij kwetsbare en zorgafhankelijke ouderen. Het Mondzorgprotocol voor kwetsbare ouderen legt de nadruk op regelmatige tandartscontroles en het up-to-date houden van medicatieoverzichten. Daarbij letten we op klachten zoals een droge mond en op specifieke mondproblemen zoals cariës en parodontale aandoeningen. Wat mondhygiëne betreft, adviseren we om tweemaal daags te poetsen met fluoridehoudende tandpasta, eventueel aangevuld met interdentale reiniging. Bij wortelcariës of een droge mond door medicatie raden we een tandpasta met een hogere fluorideconcentratie aan, soms in combinatie met professionele behandelingen.

Daarnaast geven we voedingsadviezen, zoals het beperken van eetmomenten tot zeven keer per dag en het vermijden van zure producten vlak voor of na het poetsen. Voor patiënten met een droge mond kunnen speekselsubstituten en stimulanten nuttig zijn. Bij wortelcariës adviseren we regelmatiger radiologische controles. Als iemand een prothese draagt, is het belangrijk deze dagelijks schoon te maken met een zachte borstel en vloeibare zeep en ’s nachts droog te bewaren.”

Voor kwetsbare ouderen die bijvoorbeeld vergeetachtig zijn of door reuma moeite hebben met het zelf poetsen, spelen mantelzorgers, partners of thuiszorg een cruciale rol. Hoe worden zij betrokken bij de uitvoering van het protocol?

Judith: “Mantelzorgers, partners of thuiszorgverleners zijn essentieel in de mondzorg voor kwetsbare ouderen. Zij zijn vaak dagelijks bij de patiënt aanwezig en kunnen helpen met poetsen of herinneren aan mondzorgactiviteiten. Bijvoorbeeld bij ouderen met dementie, is het makkelijk om dagelijkse routines zoals tandenpoetsen te vergeten, waardoor de steun van een mantelzorger van groot belang is. Bovendien kunnen zij signalen zoals pijn of ongemak opvangen die de patiënt zelf misschien niet kan aangeven. Daarom betrekken we hen actief bij het behandelplan en voorzien we hen van duidelijke, schriftelijke instructies.”

Arie, hoe ga je het Mondzorgprotocol Kwetsbaar implementeren binnen jouw praktijk?

“We hebben hiervoor een aantal stappen gepland. Allereerst zullen we het preventieplan aan ons gehele team presenteren, zodat iedereen op de hoogte is van de inhoud en doelstellingen. We zorgen ervoor dat het plan grondig wordt besproken, zodat alle teamleden begrijpen hoe ze de adviezen in de praktijk kunnen toepassen. Daarna drukken we het plan af en plaatsen we het op een zichtbare locatie in de praktijk, zodat het altijd beschikbaar is voor alle medewerkers. Deze aanpak helpt ons niet alleen om een uniforme benadering van mondzorg te waarborgen, maar ook om de kwaliteit van zorg voor onze oudere patiënten te verbeteren. Het Mondzorgprotocol Kwetsbaar is een uitstekend voorbeeld van hoe je kwetsbare ouderen mondzorg op maat kunt bieden. Ik hoop dan ook dat het als inspiratie kan dienen voor andere tandartspraktijken, zodat ook zij gaan nadenken over hoe ze de beste mondzorg voor deze groep kunnen bieden.”

Wat zou volgens jou, Arie, de volgende stap moeten zijn?

“Ik richt me nu al ruim dertig jaar op de zorg voor kwetsbare ouderen en ben blij te zien dat er de laatste vijf jaar aanzienlijke verbeteringen zijn geweest. Een positief voorbeeld hiervan is dat ouderen in verpleeghuizen tegenwoordig steeds vaker ragers gebruiken om hun gebit schoon te houden. Deze vooruitgang is mede te danken aan de inzet van mondhygiënisten, die een belangrijke rol spelen door het bevorderen van betere mondhygiënepraktijken en door educatie en ondersteuning te bieden aan zowel ouderen als hun verzorgers. Ook is het een mooie ontwikkeling dat studenten zoals Judith tijdens hun opleiding al aandacht krijgen voor deze specifieke doelgroep. Toch blijft er ruimte voor verdere verbetering.”

“Het Mondzorgprotocol Kwetsbaar biedt een solide basis, maar het is een eerste stap. Het is cruciaal dat wij als tandartsen beter in kaart brengen wie onze kwetsbare patiënten zijn en wat hun situatie precies inhoudt.”

Voor patiënten boven de 65 jaar moeten we niet alleen kijken naar de status van hun gebit en medicatieoverzicht, maar ook naar de praktische implicaties daarvan. Bijvoorbeeld, als een patiënt eerst met een stok komt en zes maanden later met een rollator, kan dit wijzen op een achteruitgang in mobiliteit. Als deze patiënt vervolgens helemaal niet meer naar de controle komt, kan dat betekenen dat het moeilijker voor hen is geworden om het huis uit te gaan. In zulke gevallen is het belangrijk om alert te blijven. Een huisbezoek kan dan een goede optie zijn. Gelukkig is er nu naast de bekende toeslag voor huisbezoek (C020) een nieuwe toeslagprestatie (C023) die ook thuisbehandeling beter financieel mogelijk maakt, wat een belangrijke stap is om ervoor te zorgen dat ook ouderen met verminderde mobiliteit de mondzorg van hun eigen ‘vertrouwde’ tandarts krijgen die ze nodig hebben. Het is essentieel om te begrijpen dat we voor deze groep mensen niet alleen moeten behandelen, maar ook proactief moeten zorgen voor hun mondgezondheid, omdat dit een directe invloed heeft op hun algehele welzijn en levenskwaliteit.”

Download hier het Mondzorgprotocol Kwetsbaar