Mondzorg voor kwetsbare ouderen: De mond niet vergeten

De Mond niet Vergeten

Naarmate ouderen kwetsbaarder worden lukt het vaak niet meer om voldoende te poetsen en naar de tandarts te gaan. Met de aanpak van De Mond Niet Vergeten! (DMNV!) kan dit vroegtijdig worden gesignaleerd en kan er tijdig adequate zorg worden geboden. Het project gaat uit van een ketenaanpak, dat wil zeggen een samenwerking tussen partijen als huisarts, thuiszorg, tandarts, mondhygiënist en casemanagers. Het project wordt gesubsidieerd door het fonds SAG van Achmea / Zilveren Kruis en loopt juni dit jaar af, maar het maakt tegelijkertijd een doorstart onder het gelijknamige landelijke programma. De plannen hiervoor zijn in de maak, en zullen binnenkort worden gepubliceerd.

Ketenaanpak

Voor tandartsen en mondhygiënisten is het zaak om oudere patiënten niet uit het oog te verliezen, en om actief contact te zoeken als ze niet meer voor de periodieke controles komen. In de ketenaanpak staat het gezamenlijke screenings- en verwijsinstrument centraal. Hiermee kunnen wijkverpleegkundigen in hun periodieke zorgbehoefteanalyse bij kwetsbare oudere cliënten ook de mondgezondheid , het tandartsbezoek en de zelfzorg meenemen. Als blijkt dat iemand problemen in de mond heeft of al lang niet bij een mondzorgverlener is geweest, kan de wijkverpleegkundige hierop actie ondernemen door iemand te stimuleren weer naar de tandarts te gaan, en zo nodig te verwijzen naar een ouderenproof praktijk. En als blijkt dat iemand niet goed zelf meer kan poetsen, kan er thuiszorg voor de dagelijkse mondverzorging worden geïndiceerd. Ook praktijkondersteuners van de huisartsen (POH) kunnen de mondgezondheid, het tandartsbezoek en de zelfzorg in de gaten houden. Zij hebben geregeld contact met kwetsbare ouderen en met patiënten met diabetes of dementie.

Mondhygiënist

Als iemand al lang geen mondzorgverlener bezocht, wordt met de aanpak van DMNV! in principe eerst de tandarts ingeschakeld. Mondhygiënisten zijn dan heel belangrijk in het proces erna; bij het gezond houden van de mond en het blijven bezoeken van de tandarts. Als zelfzorg tekort schiet en met instructies niet voldoende verbetert, kan de mondhygiënist voor zorgafhankelijke patiënten eventueel ook met de thuiszorg overleggen of zij hulp kunnen bieden. Zo nodig kan de mondhygiënist de thuiszorgmedewerker met instructie of scholing leren om de mond van hun cliënt te verzorgen.

Mensen die om de patiënt heen staan

Elly: “Kwetsbare ouderen kunnen in de regel niet zelfstandig naar de praktijk komen. Het is belangrijk dat mondzorgverleners zich dat realiseren bij het maken van een afspraak. Dus: is er vervoer geregeld, wie komt er mee? Thuiszorg is hiervoor niet bedoeld, het zal dus altijd om een bekende of familielid zijn, of een vrijwilliger.

Erik vindt de zorg voor kwetsbare ouderen juist interessant door alle facetten (sociaal, fysiek, medisch) die erbij komen. “Je hebt veel contact met al die mensen die om een patiënt staan. Je wordt uitgedaagd om tot een goed mondzorgplan te komen en goede mondzorg te leveren. Het kost energie, maar het levert ook energie op.”

Huisbezoek

Bij patiënten die – ook met hulp – niet meer naar de praktijk kunnen komen, kunnen tandartsen en mondhygiënisten op huisbezoek gaan. “Maar dit is niet altíjd haalbaar”, zegt Erik, “Je hebt daar simpelweg veel minder mogelijkheden dan in de praktijk: dus een bezoek aan de praktijk heeft de voorkeur. Maar er zijn situaties waarin je toch besluit om een behandeling, bijvoorbeeld een eenvoudige extractie, aan huis te doen. Het moet dan wel goed afgewogen zijn. Binnen het project heb ik bijvoorbeeld een demente dame thuis bezocht. Tijdens dit bezoek kon ik een mondonderzoek doen, een plan opstellen en bespreken. Zij is uiteindelijk voor behandeling naar de praktijk gekomen maar door het thuisbezoek was de drempel voor haar en de mantelzorg wel verlaagd”.

Hulp bij mondzorg

Als tandarts of mondhygiënist loop je tegen obstakels aan als je wilt samenwerken. “Mondgezondheid is helaas nog een blinde vlek bij de meeste thuiszorgorganisaties. En hulp bij het poetsen ligt moeilijk”, vertelt Elly. “Thuiszorgmedewerkers ervaren het vaak als intiem en niet fris. En ze voelen dat de ouderen zelf het ook moeilijk vinden om bij het poetsen geholpen te worden. Van beide kanten is er dus handelingsverlegenheid”. Ze geeft advies over hoe hiermee om te gaan: “Als mondzorgverleners zien dat de dagelijkse mondverzorging niet goed gaat, zou het goed zijn als ze dan met de patiënt in gesprek gaan. En waar nodig ook met de thuiszorg: vraag of ze je advies nodig hebben, en bel later nog eens op om te horen of het lukt. De zorg zal regelmatig uitgevoerd worden door mensen die er niet in getraind zijn. Maar het grootste probleem is de handelingsverlegenheid.
Belangrijk is dat het als een proces te zien; stapje voor stapje vertrouwen en gewenning opbouwen. Eén keer weigeren wil niet zeggen dat er altijd geweigerd wordt. Het kan heel lang duren voordat het helemaal goed lukt, er is dus geduld nodig. Op de website van ‘De Mond Niet Vergeten’ zijn filmpjes te vinden over hoe je als thuiszorgmedewerker om kunt gaan met weerstand van je cliënt, en weerstand van jezelf. Als mondhygiënist kun je ook eens bij een thuiszorgteam aanwezig zijn om kennis te maken en elkaars taal af te tasten, zodat er uiteindelijk dezelfde taal kan worden gesproken.

Zelfstandig aan de slag

Het project ‘De Mond niet Vergeten’ richt zich op de thuiswonenden, want daar kan de grote winst behaald worden; voordat men bijvoorbeeld in het verpleeghuis komt. Zeker nu steeds meer mensen thuis (moeten) blijven wonen. Elly: “Iedereen kan er zelfstandig mee aan de slag. We hebben draaiboeken voor monodisciplinair en multidisciplinair werken, dus iedereen die wil, kan aan de gang gaan om de zorg te leveren die nodig is.”

Door: Lieneke Severink-Jorna, mondhygiënist