Ergonomie voor tandartsen en mondhygiënisten: tips & tricks die je per direct kunt toepassen

ergonomie - rugpijn

De prevalentie van werkgerelateerde pijn bij tandartsen bedraagt 64-93% (*1). Daarnaast haalt 40% van de tandartsen het pensioen niet werkend. Mondhygiënisten doen er nog een schepje bovenop: maar liefst 60% van de mondhygiënisten behaalt het pensioen niet werkend als gevolg van werkgerelateerde pijn. En het is onnodig.

3 jaar geleden werd Matthijs Luitjes, fysiotherapeut bij de praktijk voor nek-, schouder- en armklachten te Groningen, gebeld door een tandarts/gnatholoog uit de regio: “Matthijs, ons voltallige personeelsbestand loopt inmiddels bij jullie in de praktijk als gevolg van werkgerelateerde pijn. Zou je ons willen leren wat we moeten doen om dit te voorkomen?” Een prima vraag, die leidde tot de oprichting van ergonomicsolutions.nl, een bedrijf dat zorg draagt voor het pijnvrij functioneren van tandheelkundigen tot aan het pensioen. Want wat is eigenlijk de meest voorkomende oorzaak van werkgerelateerde pijn bij tandartsen? En wat kan je doen als tandarts om deze oorzaken te voorkomen en de eventueel bestaande pijn te verlichten? In dit artikel presenteren we een kort overzicht van de belangrijkste do’s & don’ts.

Adequate lichaamshouding

Om zorgvuldig en accuraat te kunnen werken als tandarts, is het nodig om voor een stevige basis te zorgen in de vorm van een adequate lichaamshouding. Hierbij worden de rug, nek, schouders en bovenarmen in een statische houding gepositioneerd waardoor de onderarmen, polsen en met name de handen in staat zijn tot het uitvoeren van de benodigde fijnmotorische handelingen. Het statisch en actief aanspannen van de houdingsspieren is echter een inspannende bezigheid. En dat brengt voor tandartsen belangrijke gevolgen met zich mee die gemakkelijk inzichtelijk zijn te maken:

1. Lokale ischeamie

De kleinste capillairen in spierweefsel zijn niet groter dan de diameter van 1 rode bloedcel, dit is zo’n 7micrometer. Het statisch aanspannen van spierweefsel zorgt voor een afsluiting van deze capillairtjes waardoor lokale ischaemie (verminderde bloedaanvoer) in de spier ontstaat (*2). Deze lokale ischeamie leidt tot lokale hypoxie (verminderde zuurstof spanning) hetgeen vervelende gevolgen heeft voor het lokale spiermilieu. Daarover straks meer.

2. Hypoxie

Statische aanspanning behoeft een forse bloedtoevoer (*3). Voor de aanspanning (en ontspanning!) van spierweefsel is namelijk zuurstof en ATP (adenosine triphosphate) nodig. Dynamische aanspanning van spierweefsel zorgt voor een toename van de bloedtoevoer in het spierweefsel als gevolg van vasodilatatie. Maar juist bij statische inspanning blijft deze toename uit. Bij het werk dat je als tandarts of mondhygiënist doet, is er dus in bepaalde spieren een continu verhoogde zuurstofbehoefte, terwijl er niet geleverd kan worden.

Gevolgen

Maar wat is nu het gevolg van deze lokale ischaemie en hypoxie? In de spier, daar waar de geleverde kracht het grootst is, ontstaat middels de hypoxie een lokale, totale verkramping van spiervezels. Deze verkramping, of liever lokale spiercontractuurtjes, zorgen voor de vorming van de zogenaamde myofasciale trigger points (*4). Trigger points zijn hyperirriteerbare plekken in het spierweefsel die met de (geoefende) hand te voelen zijn als ‘strengetjes’ in het spierweefsel, met midden in de streng een zogenaamde ‘tender spot’: een zeer drukpijnlijke plek.

Myofasciale trigger points hebben verschillende kenmerken. Zo is er bijvoorbeeld kenmerkende uitstralende pijn, volgens een voorspelbaar patroon, maar ook krachtsverlies, coördinatieverlies en verkorting van de betreffende spier. De aanwezigheid van myofasciale trigger points heeft tot gevolg dat je pijn ervaart, met soms tintelingen of doofheid. Bij tandartsen met name in de armen en handen.

Oorzaken

De prevalentie van werkgerelateerde pijn bij tandartsen en mondhygiënisten is hoog. Zo’n 30% van deze klachten worden veroorzaakt door musculoskeletale aandoeningen (*5), waaronder met name de genoemde myofasciale triggerpoints (naar schatting op basis van de voorhanden zijnde wetenschappelijke literatuur) zo’n 85% (*6-10).

Het creëren van trigger points gaat dus zeer gemakkelijk als gevolg van statische aanspanning. Maar ook dynamische overbelasting, zoals bij een ongeval of een uit de hand gelopen potje padel, kan zorgen voor de vorming van myofasciale trigger points.

Daarnaast is beschreven dat trigger points sneller dan gebruikelijk ontstaan in aanwezigheid van allerlei andere aandoeningen (*11). Denk hierbij aan radiculopathiën, ontstekingen in de kaak- of schouderregio, schildklierproblematiek of bijvoorbeeld vitamine deficiënties.

Een voor tandartsen belangrijke factor bij het veroorzaken en activeren van myofasciale trigger points is supraspinale beïnvloeding. Al in 1995 toonden Hubbert & Gevirtz middels EMG-opnames aan dat de spierspanning stijgt bij het opvoeren van mentale druk, en dat deze weer daalt bij het afspelen van bijvoorbeeld rustgevende muziek (*12). Juist voor tandartsen is een ontspannen levenshouding en werkomgeving dus van vitaal belang bij het voorkomen en verlichten van werkgerelateerde pijn.

5 kerngebieden voor voorkomen en verlichten van werkgerelateerde pijn bij tandartsen en mondhygiënisten

Werkgerelateerde pijn voorkomen en verlichten is echt mogelijk. Er zijn een aantal basisstappen die per direct kunnen worden geïmplementeerd voor succes, te weten:

1. Een ontspannen zithouding

Vanuit de pathofysiologie van het ontstaan van myofasciale pijn kan je gemakkelijk begrijpen dat een ontspannen werkhouding veel belangrijker is dan een rechtopgaande zithouding. En vanuit de grondbeginselen van de fysica kan je eenvoudig afleiden dat het wel degelijk uitmaakt hoe je zit, als je kijkt naar de verschillende krachtsinvloeden op het bewegingsapparaat. Als je bijvoorbeeld meer ontspanning in de nekregio wil realiseren, is de eerste strategische stap die je kan zetten het juist instellen van je werkkruk met lendesteun. Deze steun en de juiste werkkruk hoogte zorgen ervoor dat je als gevolg van de steun van de stoel, ontspannen rechterop komt zitten. Hierbij komt het hoofd in een (vrijwel) rechte lijn boven de romp. Dat heeft tot gevolg dat de nekmusculatuur minder hard hoeft aan te spannen om het hoofd ‘overeind’ te houden. Combineer dit met goed zicht en de nekspanning verdwijnt als sneeuw voor de zon. Een ander vaak over het hoofd gezien idee ter verlichting van werkgerelateerde pijn is het werken met een assistent van ongeveer gelijke lengte. Dit zorgt bij beide tandheelkundigen voor een meer ontspannen werkhouding. De dominante zijde van de assistent (rechts- dan wel linkshandig) komt bij voorkeur overeen met die van de tandarts.

2. Een ontspannen werkstijl

Een ontspannen werkstijl betekent onder meer een goed ingerichte agenda. Met als stip op nummer 1 het vooruitplannen van je vakanties. Hoe zou het voor je zijn als je nu al weet dat je nooit langer dan 8 weken aaneengesloten werkt, simpelweg omdat je het in je agenda al hebt afgeblokt? Zelfs als je heel druk bent, kan je altijd wel ergens een paar dagen vrij nemen om weer even helemaal op te laden. Als dat niet zo is, dan weet je ook direct waar het probleem zit. Tijd voor verandering? Een ontspannen werkstijl betekent ook een intelligente dagplanning, met aan het begin en einde van de dag de standaard werkzaamheden en met name in de ochtend en begin van de middag de ingrepen die van jou als behandelaar meer vragen dan de routine matige controles. Afwisseling helpt om minder werkstress te creëren en zorgt zo voor meer ontspanning overdag.

3. Een enerverende werkomgeving

Een enerverende werkomgeving is een werkomgeving met voldoende daglicht, met fijne collega’s, een secretariaat dat jouw visie ondersteunt en je meehelpt om de agenda niet te vol te plannen. Maar ook de materialen die je gebruikt zijn bepalend voor de kwaliteit van je werkomgeving. Een goede werkkruk, een ergonomische sonde, spiegel en roterende instrumentaria helpen allemaal mee om ervoor te zorgen dat jouw spierspanning mooi laag blijft.

4. Een vitaliserende leefstijl

Vitaliserende voeding met veel vitamines en mineralen, een wandeling in de middagpauze, meerdere dynamische rustmomenten overdag, het draagt allemaal bij aan het voorkomen en verlichten van werkgerelateerde pijn bij tandartsen en mondhygiënisten. En daarnaast natuurlijk je algemene ‘level of fitness’. Hoe zou je je voelen als je 2 à 3 keer per week gaat hardlopen, op gezette tijden wat yoga doet, of als je tijd maakt om je favoriete sport met regelmaat te beoefenen? Een hoog vitaliteitsniveau helpt ook letterlijk mee om werkgerelateerde pijn te verlichten / voorkomen: de algehele circulatie is beter, maar ook de pijndempende centra van het brein zijn meer actief. Daarnaast voel je je in algemene zin rustiger, helderder en meer ontspannen. Dit leidt tot het maken van betere keuzes, die jou dienen en tot gevolg hebben dat je je patiënten nog beter van dienst kan zijn, simpelweg omdat je er meer energie voor hebt.

5. Optimaal zicht

Slecht zicht heeft zo mogelijk nog meer impact op het ontstaan/in stand houden van nekklachten dan een verkeerde zithouding. Turen om een scherp beeld te krijgen zorgt namelijk voor onnodige spierspanning. Een prismabril of loepbril kunnen een positieve bijdrage leveren, zolang de versterking van de loepbril niet te groot is (*13). Een ontspannen zithouding als gevolg van optimaal zicht, creëer je ook eenvoudig met een microscoop, maar deze is meestal niet bij elke patiënt bruikbaar en de eerste tandartspraktijk met in elke behandelkamer een microscoop moet ik ook nog tegenkomen. Wel optimaal, maar in de praktijk dus ook met regelmaat niet inzetbaar.

Checklist ergonomie

Om jou als tandarts of mondhygiënist direct van dienst te zijn, heb ik een checklist ergonomie gemaakt. Print deze uit en vink aan waar je al optimaal werkt, en waar de verbeterpunten nog liggen. Zo krijg je een concreet overzicht van waar voor jou de aandachtspunten liggen op gebied van het voorkomen en verlichten van werkgerelateerde pijn. Liever advies op maat? Via de knop ‘Gratis en waardevol’ op www.ergonomicsolutions.nl kan je een gratis online sessie van 20 minuten met mij boeken.

Door:
Matthijs Luitjes, fysiotherapeut Praktijk voor nek-, schouder- en armklachten, docent Myofasciale Pijn Seminars Groningen, trainer / spreker Ergonomic Solutions. Matthijs geeft trainingen op locatie in jouw praktijk / bedrijf – deze kun je aanvragen via ‘contact’ op www.ergonomicsolutions.nl

Dit artikel is eerder op dental INFO geplaatst en gezien interesse hiervoor opnieuw onder de aandacht gebracht.

Literatuurverwijzing:

  1. Aasim Farooq Shah, Pradeep Tangade, et al. Ergonomics in dental practice. International Journal of dental and health sciences. 2014; Volume 1, Issue 1: 68-78
  2. M.J. Zwarts, L. Arendt-Nielsen. The influence of force and circulation on average muscle fibre conduction velocity during local muscle fatigue. European Journal of applied physiology and occupational physiology. 1988; Volume 58: 278-283
  3. E. Peper, Katherine H. Gibney. Physiological rationale for micro-breaks. http://www.nexgenergo.com/ergocenter/cases/cases2.html, 2023; Reference: Peper, E., Gibney. K.H. (2000). Healthy computing with muscle biofeedback: A practical manual for preventing repetitive motion injury.
  4. Robert D. Gerwin, Jan Dommerholt, Jay Shah. An expansion of Simons’ integrated hypothesis of trigger point formation. Current pain and headache reports, 2004; 8: 468-475
  5. Anshul Gupta et al., Ergonomics in Dentistry. International journal of clinical pediatric dentistry, 2014; 7(1): 30-34
  6. Skootsky, S.A., Jaeger, B, et al, Prevalence of myofascial pain in general internal medicine practice. Western Journal of medicine, 1989; 151(2): 157-160
  7. Gerwin, R.D. Study of 96 subjects examined both for fibromylagia and myofascial pain, Journal of Musculoskeletal Pain, 1995; 3(1)
  8. Fricton, J.R., Kroening R, et al. Myofascial pain syndrome of the head and neck: a review of clinical characteristics of 164 patients. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1985; 60 (6): 615-623
  9. Fishbain, D.A., Goldberg, M, et al. Male and female chronic pain patients categorized by DSM-IV psychiatric diagnostic criteria. Pain 1986; 26(2): 181-197
  10. Urits, I., Charipova, K., Treatment and management of myofascial pain syndrome. Best practice & research clinical anaesthesiology 2020; 34(4): 427-448
  11. Travell, Simons&Simons, Myofascial Pain and Dysfunction, 3rd ed., 2019; Ch.4: 55-66
  12. Lewis, C, Gevirtz, R, Hubbard, D and Berkoff, G. Needle trigger point and surface frontal EMG measurcments of psychophysiological Esponses in tension-type headadre patients. Biofeedback & Self-Regulation, 1994; 19(3): 27+275
  13. Shawn C. Roll, Kryztopher D. Thung, et al. Prevention and rehabilitation of musculoskeletal disorders in dental professionals: A systematic review, 2019; 150(6): 489-502

 

 

Lees meer over: Ergonomie, Thema A-Z