Vapen: het trojaanse paard in onze longen

Voordat we het onderwerp vapen indoken, nam Borm ons eerst kort terug naar het gewone roken. Ongeveer 20 % van de sterfgevallen in Nederland is toe te schrijven aan roken. Rokers leven gemiddeld zo’n tien jaar korter. Veel rokers beginnen in hun tienertijd, terwijl hun hersenen nog in ontwikkeling zijn. Dit is de periode waarin nicotineverslaving extra schadelijk kan werken.

Als niemand ooit zou roken, zou longkanker een zeldzame ziekte zijn.

Toch daalt roken onder jongeren enigszins, maar een nieuw gevaar tekent zich af: de e-sigaret, inmiddels beter bekend als vape. Wat begon als alternatief voor rokers, is uitgegroeid tot mainstream product onder jongeren, met alle schadelijke gevolgen van dien.

De e-sigaret: ontworpen voor aantrekkingskracht

Toen de e-sigaret werd geïntroduceerd, werd hij gepresenteerd als rookstopmiddel. In Nederland werd hij zelfs onder geneesmiddelen geplaatst. Maar de tabaksindustrie nam de regie over en zorgde dat vapes uiteindelijk werden opgenomen in de warenwet waardoor regulering werd bemoeilijkt. Kleuren, lampjes, smaakjes werden in rap tempo aan de vape toegevoegd: allemaal ontworpen om jonge mensen te verleiden. Inmiddels blijkt dat bijna de helft van de 15-jarigen ooit een vape heeft geprobeerd. De overstap is verleidelijk eenvoudig, en vaak wordt zowel gevapet als gerookt (dual use).

De tabakslobby reikt ver. Denk aan het beïnvloeden van politici per app, of het aanstellen van dubieuze “wetenschappers” die vapes als veilig positioneren. En dan Snapchat: een platform waar tijdelijke berichten kunnen worden gedeeld, inclusief aanwijzingen voor illegale verkoop aan minderjarigen, vaak door minderjarige dealers zelf.

Wat gebeurt er in de longen?

In vapes worden stoffen verhit, waaronder oplosmiddelen, waardoor metalen (zoals lood en cadmium) vrijkomen en ingeademd worden. Smaakstoffen zijn vaak goedgekeurd voor consumptie maar dat is iets anders dan verbranding. Bij verhitting kunnen ze juist giftig worden. Nicotine in vapes kan bovendien een snellere en hogere piek geven dan bij roken, omdat gebruikers langer inhaleren. Dit versterkt de verslavingskracht.

Onderzoekers beschrijven longbeelden bij vapers die lijken op vervetting. Macrofagen (immuuncellen in de longen) zwellen op, ontstekingen treden op. Jongeren raken vaker kortademig of ontwikkelen longontstekingen. In Nederland zijn al gevallen bekend van jongeren op de IC met klaplongen of longbloedingen na gebruik van vapes. Er is zelfs melding gemaakt van een vape met popcorn-smaak, waarin het gevaarlijke diacetyl (gebruikt in boteraroma’s) zat . Dit is een stof die in verband is gebracht met ernstige longblessures.

Niet alleen longen, maar brein & psychisch welzijn

Nicotine verandert de hersenen en die verandering kan blijvend zijn. Bij jongeren vergroot het de kans op verslaving aan andere middelen, depressie, angststoornissen en zelfs schizofrenie.

De ontwenningsverschijnselen treden snel op bij vapers zoals onrust, slaapstoornissen en hunkering. Een op de drie vapers wakker worden ’s nachts door deze symptomen. Sommige leggen de vape onder het kussen zodat ze direct kunnen vapen zodra ze wakker worden, om verder te kunnen slapen. Nicotine helpt niet tegen stress, maar geeft stress, dit is het afkickverschijnsel

Van experiment tot gateway

Studies tonen aan dat jongeren die vapen 3 tot 5 keer meer kans hebben om later ook gewone sigaretten te gaan roken.
Het effect van “gateway” blijft zorgwekkend: een elektrische sigaret kan de poort naar tabaksgebruik openen.

Beleidsstandpunten en onderwijs

In het onderwijs kun je gebruikmaken van het programma Vapen #jouwkeuze: ruim 1.300 medici zijn hier al bij betrokken. Het bevat presentatie-materiaal om in klaslokalen te behandelen. Je kunt je hiervoor aanmelden, maar alleen lesgeven is niet genoeg. We hebben ook politieke keuzes nodig: strengere regulering, handhaving van verkoopverboden, reclameverboden en belastingen op vapes die parallel lopen met tabaksproducten.

De verkoop van gearomatiseerde vapes aan minderjarigen is in Nederland sinds 1 januari 2024 verboden. Maar dat heeft geleid tot een zwarte markt waarin illegale smaken alsnog circuleren.

Wat kan jij als mondzorgverlener doen?

Er is geen reden om taboe te maken van roken of vapen in je behandelkamer: het hoort zelfs bij de verantwoordelijkheid van je vak.

• Vraag naar vapen en roken tijdens het anamnesegesprek.
• Bespreek de gevaren op een respectvolle manier. Mensen luisteren eerder als je oprechte bezorgdheid toont dan als je vertelt wat ze moeten.
• Verwijs naar rookstopsprogramma’s: die worden vergoed en kunnen een extra ondersteuning bieden.
• Gebruik het momentum: meer jongeren raken in ziekenhuizen door vape-gerelateerde klachten en soort berichten komen in de media. Je kunt hierop inhaken.
• Blijf op de hoogte van regelgeving, onderzoek en trends zodat je patiënten goed kunt informeren.

Slotgedachte

Vapen heeft zich geniepig genesteld als trojaans paard: aantrekkelijk, beloftevol, maar met verborgen schade. Het lijkt onschuldig, maar het tast longen, brein en gezondheid aan, vooral van jongeren.

Als mondzorgverlener kun jij het verschil maken. Door nieuwsgierig te zijn, te informeren, de drempel te verlagen én door consequent te verweven in jouw behandelprogramma’s bespreek je niet alleen kiezen en tandvlees, maar gezondheid als geheel.

Samen kunnen we de trend keren. Niet alleen door apparatuur of technieken, maar door preventie, aandacht en moed om dit onderwerp op tafel te brengen.

 

Drs. Frank Borm, behaalde zijn arts-diploma in 2012 aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Na een paar jaar bij de Interne Geneeskunde ging hij in opleiding tot longarts in het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem. In 2018 verhuisde hij naar het LUMC, waar hij ook werkt aan zijn promotieonderzoek. Sinds 2024 werkt bij als longarts in het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam. Daarnaast is hij mede-initiator van Vapen# jouwkeuze, een initiatief om de vape epidemie in Nederland te stoppen.

 

Verslag door Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist, voor dentalinfo.nl van de lezing van drs. Frank Borm tijdens het VMTI-congres.