Obesitas en gedragsverandering

Met applaus en gejuich werd Wolffers op het podium ontvangen. Op de Powerpoint verscheen de dia met de titel van zijn presentatie, welke gedurende de gehele presentatie zo bleef staan. Wolffers gebruikte dus geen Powerpoint en bleek deze ook niet nodig te hebben. Geboeid bleven we luisteren….

De schuld van de evolutie
Hoe vaak men ook vertelt dat er gestopt moet worden met snoepen – gedragsverandering blijft moeilijk. De mens is een product van de evolutie, dat allerlei omstandigheden, zoals schaarste, heeft overleefd. Hiervan hebben we geleerd dat als er genoeg is, we dit ook tot ons moeten nemen.

Suiker
Hetzelfde geldt voor suiker. Mensen die geen suiker aten zijn uitgestorven. Zonder suiker kunnen de hersenen niet werken, maar waarom zou men zomaar suiker gaan eten. Lekker? Maar dat weet het niets wetende lichaam niet. Het moet aangeleerd en dat gebeurt zoals alles dat belangrijk voor het overleven van de mens noodzakelijk is: we krijgen een flinke stoot dopamine, wat ervoor zorgt dat we steeds naar die dopamine verlangen. Ook komt er oxytocine bij vrij en dat voelt heerlijk.

Verslaafd
Inmiddels zijn we jaren verder en is het niet meer zo handig om zoveel suiker te consumeren. Tegenstrijdig genoeg zijn we dit wel normaal gaan vinden. Cola is overal verkrijgbaar en de hele dag door kan worden gekozen wat we willen eten en drinken. Aan water zijn we lichamelijk goed aangepast, maar aan cola niet. Een cola in de week is oké, maar vaak blijft het daar niet bij. Onderzoekers die samenwerken met de voedingsindustrie beweren dat je niet van een verslaving kunt spreken, maar een seksverslaving of een gokverslaving verloopt ook via dat dopaminemechanisme.

Roken
Roken is weer een ander verhaal. Nicotine is een sterk verslavende stof. Het is een hele kunst geweest van de tabaksindustrie om te doen geloven dat het stoer is omdat nicotine geen enkel voordeel heeft voor het functioneren van ons lichaam. Mensen willen soms niet eens geloven dat het echt zo slecht is, wat het gedrag van een roker heel moeilijk veranderbaar maakt.

Niet te veel en niet te weinig
De glucosewaarde van ons bloed moet op peil blijven, maar een te veel aan glucose kan niet worden verwerkt. Insuline kan hier een oplossing voor bieden, maar kan dit als men veel suiker gebruikt nauwelijks meer bijbenen. Daardoor ontstaat het metabool syndroom wat vervolgens diabetes 2 kan veroorzaken. Dit krijgt men steeds vroeger en vaker. Dat hoort niet zo te zijn, en kost de samenleving ongelooflijk veel – 5 miljard euro – aan zorg en ook nog een 5 miljard euro aan indirecte kosten.

Geniet nu het kan
Diabetes 2 heeft gevolgen voor de gezondheid van hart en bloedvaten. Uiteindelijk gaat iedereen dood, maar liever laat dan vroeg. “Het leven is te kort – we moeten nu genieten!”, is iets wat tegenwoordig vaak wordt gezegd. Dit biedt echter geen enkele reden om niet onze uiterste best te doen om ziektes als diabetes 2 te voorkomen.

Etiketten
“Heeft u wel eens etiketten gelezen? Wat goed!”, zei Wolffers. Deze zijn echter vaak zeer verwarrend. We hebben vaak niet de kennis in huis om goed te kunnen bepalen wat nou wel en niet gezond is. Toch denken veel mensen tegenwoordig verstand te hebben van voeding en coaching.

Gewend verwend
Beweging is net zo belangrijk ter voorkoming van diabetes 2 en overgewicht, maar voldoende beweging is niet zo vanzelfsprekend meer. We hebben een auto en hebben voldoende geld om iemand voor de huishouding aan te nemen waarmee veel calorieën verbrand zouden kunnen worden. Ook wordt vaak de lift gepakt in plaats van de trap, terwijl dit soort kleine dingen juist het verschil kunnen maken. Vaak wordt er wel gefitnesst, omdat dit uitdagender zou zijn, maar dat is onvoldoende.

Kennis
Mensen uit achterstandswijken hebben minder toegang tot informatie en kampen soms met een iets grotere genetische aanleg voor dik worden. De een wordt eenvoudig dikker dan de ander. Door mensen die dik worden te laten weten dat het nu eigen schuld is, blijken ze nog dikker te worden. Mensen een stigma bezorgen is niet bepaald een goede vorm van preventie. Het is niet altijd iemands schuld dat hij niet gezond leeft.

Wat al veel zou helpen, is als men meer zou weten over wat goed is en wat ongezond. Op het moment dat iemand niet weet hoe gestopt kan worden met roken, of waar nou precies suikers in zitten, dan is het ook lastig om goede voornemens te vormen. Dat vergt namelijk kennis.

Het zou goed zijn als op scholen bijvoorbeeld het verschil tussen goede en slechte vetten zou worden uitgelegd, en hoe het onderscheid tussen deze het makkelijkst gemaakt kan worden. Ook het verschil tussen gezonde (volkoren) koolhydraten en glad gemaalde koolhydraten is belangrijk. De stap die volgt is dan om deze kennis ook daadwerkelijk te begrijpen en in de praktijk te kunnen brengen.

Bewustwording
Ouders van dikke kinderen zien hun kind vaak als normaal en gezond. Om die reden is er een bewustwordingsproces nodig. Dit kan bijvoorbeeld door beelden van kinderen met overgewicht te vergelijken met kinderen met een gezond gewicht. Hierna zou er met de ouders in gesprek kunnen worden gegaan over de BMI van het eigen kind.

Zelfvertrouwen
Een struikelblok bij gedragsverandering is het hebben van weinig zelfvertrouwen. Bij het veranderen van gedrag denkt men dan al snel “Dat kan ik nooit!”. Dat is een gedachte die veel te vaak voorkomt. Ook hoe je steeds aan het onderhandelen bent met je eigen gedrag (“Maar het is kerst!” of “Maar ik heb gisteren nog getennist”) zouden meer mensen zich bewust moeten worden. Op deze manier kan zelfvertrouwen worden gecreëerd.

Suikerbelasting
Aan veel producten wordt suiker toegevoegd, niet alleen als smaakmaker maar ook om het product langer houdbaar te maken. Dat maakt het erg moeilijk om een gezonde keus te maken.
Een suikerbelasting zou kunnen hieraan kunnen bijdragen. In verschillende landen wordt dit al gedaan, met een positief effect. Ook in Nederland wordt al zeven jaar overwogen om zo’n suikertax door te voeren, maar het blijft voorlopig nog steeds slechts bij overwegen.

Kidsmarketing
Ook kidsmarketing is een probleem. Kinderen zien geweldige reclames over suikerrijke producten, waarvan zij vervolgens hun ouders weten te overtuigen deze voor hen te kopen. Op deze manier raken de kinderen gewend aan de zoete smaak en raken de ouders de controle kwijt. Het verminderen of verbieden van kidsmarketing zou daarom een grote stap in de goede richting zijn. Het is beter als de ouders hun kinderen opvoeden en niet de makers van snoep en frisdrank.

Eerst zien, dan geloven!

Vervolgens moet men zelf het effect gaan beleven van gezond leven. We moeten zien dat we dunner worden en ons beter voelen. Door alle stappen te doorlopen is er een kans op een succesvolle gedragsverandering. Het lijkt lastig, maar is zeker mogelijk!

Em. prof. dr. Ivan Wolffers studeerde in 1975 af als arts. Hij promoveerde in de medische antropologie en werd in 1989 benoemd tot hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar hij Gezondheidszorg en Cultuur heeft gedoceerd. Sinds de start van zijn loopbaan als arts tot heden schrijft hij over medische onderwerpen, variërend van medicijnen tot de gouden regels voor een gezond leven. Wolffers schreef onder andere romans, kinderboeken, medische voorlichtingsbroeken en wetenschappelijke literatuur. Toen hij is 2002 prostaatkanker kreeg, een kankersoort die wordt aangestuurd door hormonen in vetweefsel, wilde hij afvallen. Hij verdiepte zich in overgewicht en gewichtsverlies. 

Verslag door Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist, voor dental INFO van de lezing van em. prof. dr. Ivan Wolffers tijdens het NVM-congres.