Draagt informatie over de mondgezondheid bij aan een betere voorspelling van kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen?

Draagt informatie over de mondgezondheid bij aan een betere voorspelling van kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen

Babette Everaars, onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht, ACTA en het Julius Centrum (UMCU), promoveert momenteel op dit onderwerp met het project ‘PRIMa mond CARE’. Bij dit project worden mondgezondheidgegevens toegevoegd aan het OM U programma, een interventie waar kwetsbare ouderen proactief worden opgespoord en zorg op maat ontvangen.  Bij het PRIMa mond CARE project, wordt onderzocht of de voorspelling van kwetsbaarheid van ouderen nauwkeuriger wordt door de toegevoegde mondgezondheidgegevens. Het onderzoek vindt plaats in Gezondheidscentrum Maarn-Maarsbergen.

Associatie algemene gezondheid en mondgezondheid

Er is een groeiend bewijs aan associaties tussen de algemene gezondheid en mondgezondheid in de literatuur 1-3. Met name wanneer men ouder wordt en de kans op kwetsbaarheid groter wordt, lijken de associaties tussen de algemene gezondheid en mondgezondheid nog belangrijker te worden. Toch wordt de mondzorg vaak als apart zorgdomein gezien door zorgprofessionals, terwijl een interprofessionele aanpak essentieel is voor kwetsbare zorggroepen. De toenemende kwetsbaarheid bij zelfstandig wonende ouderen en verminderde zelfzorg, resulteren uiteindelijk vaak in mondgezondheid gerelateerde complicaties. Eerder onderzoek in Nederland liet zien dat 72% van de ouderen een slechte mondhygiëne had, 70% had cariës en 62% had afgebroken tanden en kiezen op het moment van verpleeghuisopname 4. Ook blijkt uit de literatuur dat ouderen minder frequent de mondzorgprofessional bezoeken 5. Dat kwetsbaarheid invloed heeft op de mondgezondheid, blijkt uit deze studies. Andersom, onderzoek naar de rol van mondgezondheid in de ontwikkeling van kwetsbaarheid is schaars.

Door het toenemende bewijs naar de associaties tussen de algemene gezondheid en mondgezondheid is het van belang te onderzoeken in hoeverre een slechte mondgezondheid bijdraagt aan de ontwikkeling van kwetsbaarheid. Onderzoek naar de voorspellende rol van mondgezondheid in de ontwikkeling van kwetsbaarheid is tot nu toe niet uitgevoerd.  Als men beter in beeld heeft welke factoren bijdragen aan de voorspelling van kwetsbaarheid kunnen zorgprofessionals betere zorg op maat leveren en meer inspelen op de behoefte van de oudere patiënt.

Uitvoering van het onderzoek

Vanuit het nationaal programma ouderenzorg (NPO) is in 2013 het OM U zorgprogramma ontwikkeld om kwetsbare ouderen vroegtijdig op te kunnen sporen vanuit de huisartsenpraktijk 6. Bij het OM U programma worden potentieel kwetsbare ouderen door middel van een softwaretool, U-PRIM genaamd, binnen het Huisartsen Informatie Systeem opgespoord. Dit gebeurt aan de hand van drie risicofactoren: multimobiditeit, polyfarmacie en een consultatiegap bij de huisarts. Ouderen die als potentieel kwetsbaar uit deze eerste screening komen, komen in aanmerking voor het U-CARE programma. In de U-CARE fase ontvangt de potentieel kwetsbare oudere een vragenlijst: de Groningen Frailty Indicator (GFI)7. Op basis van de GFI score krijgen de ouderen een huisbezoek door de praktijkverpleegkundige, waarna zorg op maat geleverd kan worden.

Uit een recentelijk onderzoek naar de effectiviteit van het OM U programma, kwam naar voren dat de interventiegroep significant minder achteruit gaan in dagelijks functioneren ten op zichte van de controle groep. Echter, de verschillen waren klein en er werd wordt geconcludeerd dat optimalisering van het programma en onderzoek met een langere follow-up gewenst is 8. Het PRIMa mond CARE project sluit aan op deze behoefte.

De projectnaam PRIMa mond CARE is afgeleid van U-PRIM en U-CARE. Er worden gegevens verzameld over: tandartsconsultatiegap, extracties, cariësbehandelingen, DPSI score, gebitsstatus en spoedconsultatie (zie afbeelding 1). Deze tandartsgegevens van de patiënt worden gekoppeld aan de gegevens van U-PRIM. Daarnaast is de GFI vragenlijst uitgebreid met twee vragen over mondgezondheid.
Ouderen die op basis van een hoge score op de GFI een huisbezoek ontvangen van de praktijkverpleegkundige, worden gescreend op mondgezondheidsproblemen. Dit mondonderzoek wordt afgenomen met behulp van de Oral Health Assesment Tool (OHAT) (afbeelding 2). Met de OHAT worden acht items op een drie-punt schaal beoordeeld op ’gezond’, ‘afwijkend’ of ‘ongezond’ en deze helpen de praktijkverpleegkundige bij het signaleren van mondgezondheidsproblemen en het doorverwijzen naar een mondzorgprofessional. Het onderzoek bestaat uit verschillende fasen waarin onderlinge verificatie plaatsvindt (zie afbeelding 1). In het kader van het PRIMa mond CARE project hebben alle 1842 60-plussers bij de start van het onderzoek een GFI vragenlijst ontvangen, ook de mensen die niet als potentieel kwetsbaar uit stap 1 (U-PRIM) kwamen. Op deze manier kunnen we onderzoeken of door het toevoegen van mondgezondheidgegevens aan U-PRIM de voorspelling van kwetsbaarheid van ouderen nauwkeuriger wordt.

Draagt informatie over de mondgezondheid bij aan een betere voorspelling van kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen?

Klik op de afbeelding voor de vergrote versie 

Follow-up

Om te onderzoeken of kwetsbaarheid nauwkeuriger is te voorspellen met de toevoeging van mondgezondheid gegevens in vergelijking met het originele OM U programma, is het nodig om zogenoemde ‘eindpunten’ van kwetsbaarheid te verzamelen. Deze eindpunten zijn conform het originele OM U programma gedefinieerd als: sterfte, opname in een instelling, opname in een ziekenhuis en het consulteren van een huisarts buiten kantoortijden6. Na de follow-up van twee jaar zal in kaart worden gebracht welke ouderen een van deze eindpunten bereikt hebben.

Eerste voorlopige resultaten

Op basis van de respons en volledige data (N=1202), blijkt dat 53% van de 60-plussers kwetsbaar is op basis van het U-PRIM instrument. Op basis van de GFI vragenlijst is 19% kwetsbaar. 22% van de ouderen ervaart wel eens pijn, een droge mond of andere ongemakken in de mond. Van de ouderen is 14% niet meer bij de tandarts geweest in de laatste 1,5 jaar en 10% geeft aan geen tandarts te hebben. Van 908 ouderen zijn tandheelkundige gegevens achterhaald: hiervan bleek 53% een natuurlijke dentitie te hebben, 20% een gedeeltelijke prothese te hebben en ongeveer 2% een volledige prothese (waarvan de helft implantaat gedragen). 46% van de ouderen met een natuurlijke dentitie onderging een cariësbehandeling in de laatste 1,5 jaar en 11% onderging een spoedconsult of pijnklachtbehandeling.

Status en planning

Momenteel bevindt het onderzoek zich in de laatste fase van de follow-up. In november 2018 zullen de laatste eindpunten verzameld worden. Het eerstvolgende artikel zal de associaties tussen mondgezondheid en kwetsbaarheid beschrijven. Vervolgens zal een predictiemodel gemaakt worden met de kwetsbaarheid- en mondgezondheid gegevens. Een review met betrekking tot screeningsinstrumenten voor niet-tandheelkundige zorgprofessionals  om de mondgezondheid bij ouderen te screenen is aangeboden voor publicatie.

Het onderzoek is een samenwerking tussen Hogeschool Utrecht, ACTA en het Julius Centrum (UMCU) en Babette wordt in haar onderzoek begeleid door dr. Katarina Jerković – Ćosić, dr. N. Bleijenberg, Prof. dr. N.J. de Wit en Prof. dr. G.J.M.G. van der Heijden.
Samenwerkingspartners: NUZO, Gezondheidscentrum Maarn-Maarsbergen, Centrum voor Tandheelkunde Maarn

B.Everaars, MSc., dr. K. Jerković – Ćosić, dr. N. Bleijenberg, Prof. dr. N.J. de Wit, Prof. dr. G.J.M.G. van der Heijden

Door: Babette Everaars, onderzoeker aan de Hogeschool Utrecht, ACTA en het Julius Centrum (UMCU)

Draagt informatie over de mondgezondheid bij aan een betere voorspelling van kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen?

Bronnen:

1. Teeuw WJ, Gerdes VE, Loos BG. Effect of periodontal treatment on glycemic control of diabetic patients: A systematic review and meta-analysis. Diabetes Care. 2010;33(2):421-427. doi: 10.2337/dc09-1378 [doi].
2. Nesse W, Abbas F, Vissink A. Relatie tussen parodontale gezondheid en algemene gezondheid 1 luchtweginfecties en hart- en vaatziekten. Ned Tijdschr Tandheelkd. 2006(113):186-190.
3. Scannapieco FA, Bush RB, Paju S. Associations between periodontal disease and risk for nosocomial bacterial pneumonia and chronic obstructive pulmonary disease. A systematic review. Ann Periodontol. 2003;8(1):54-69. doi: 10.1902/annals.2003.8.1.54 [doi].
4. Hoeksema AR, Spoorenberg S, Peters LL, et al. Elderly with remaining teeth report less frailty and better quality of life than edentulous elderly: A cross-sectional study. Oral Dis. 2017;23(4):526-536. doi: 10.1111/odi.12644 [doi].
5. Niesten D, van der Sanden, W J M, Gerritsen AE. De invloed van kwetsbaarheid op mondzorggedrag en tandartsbezoek van ouderen. Ned Tijdschr Tandheelkd. 2015;122:210-216.
6. Bleijenberg N, ten Dam VH, Drubbel I, Numans ME, de Wit NJ, Schuurmans MJ. Development of a proactive care program (U-CARE) to preserve physical functioning of frail older people in primary care. J Nurs Scholarsh. 2013;45(3):230-237. doi: 10.1111/jnu.12023 [doi].
7. Schuurmans H, Steverink N, Lindenberg S, Frieswijk N, Slaets JP. Old or frail: What tells us more? J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2004;59(9):962. doi: 59/9/M962 [pii].
8. Bleijenberg N, Drubbel I, Schuurmans MJ, et al. Effectiveness of a proactive primary care program on preserving daily functioning of older people: A cluster randomized controlled trial. J Am Geriatr Soc. 2016;64(9):1779-1788. doi: 10.1111/jgs.14325 [doi].

Lees meer over: Ouderentandheelkunde, Thema A-Z