Vaccinatieplicht zorgverleners en -organisaties: vragen en antwoorden

Dit artikel geeft een overzicht van verschillende vragen en antwoorden met de stand van zaken op het moment van schrijven. De antwoorden zijn gebaseerd op de huidige wet en verwachtingen, een rechter kan anders oordelen. Het is mogelijk dat wetgeving verandert en dit gevolgen heeft voor de rechten en plichten met betrekking tot de vaccinatieplicht voor zorgverleners. Meer juridische achtergrond en uitgebreidere informatie kun je vinden op de website van Eldermans-Geerts.

Mag een zorgorganisatie zorgverleners verplichten zich te vaccineren?

Kort antwoord: waarschijnlijk niet. Om te beginnen met de eerste vraag, vermoedelijk kan een zorgorganisatie medewerkers niet dwingen om zich te laten vaccineren. Het verplichten lijkt in strijd met de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) en grondrechten als het recht op bescherming van privéleven en onaantastbaarheid van het lichaam.

De Awgb lijkt een verplichting toe te staan wanneer er sprake is van een legitiem doel en de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn. Voor beide valt te beargumenteren dat dit zo is in het geval van een vaccinatie. Het wordt aangeraden dat de zorginstelling duidelijk opschrijft voor welke werknemers vaccinatie noodzakelijk is en waarom. Wat betreft inbreuk op grondrechten is naar alle waarschijnlijkheid een formele bevoegdheid voor de werkgever vereist, maar het lijkt erop dat hiervoor momenteel geen wettelijke basis is. Ook wanneer er wel een wettelijke grondslag zou zijn is het essentieel om de verschillende belangen af te wegen. De toekomst zal uitwijzen hoe de rechter omgaat met deze kwestie.

Mag een zorgorganisatie naar de vaccinatiebereidheid of het gevaccineerd zijn van de zorgverlener vragen en deze gegevens opslaan?

Kort antwoord: vragen mag, antwoord bewaren niet. Onder voorwaarden is het wel mogelijk om aan zorgverleners te verzoeken zich te laten vaccineren tegen corona. Dit hangt bijvoorbeeld af van de omstandigheden, mogelijke risico’s voor derden/cliënten en mogelijke alternatieven. Het is daarom waarschijnlijk mogelijk voor een organisatie om te vragen of een medewerker is gevaccineerd/zich wil laten vaccineren, als dit niet wordt vastgelegd en er geen gevolgen aan worden verbonden. Het vastleggen van dergelijke informatie is momenteel (nog) niet toegestaan op basis van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).

Mag bij een sollicitatie worden gevraagd naar vaccinatiebereidheid?

Kort antwoord: ja. Bij het aannemen van nieuwe zorgverleners mag mogelijk worden gevraagd naar hun vaccinatiebereidheid volgens de Wet op de medische keuringen (WMK). Deze wet stelt dat aan nieuwe werknemers eisen mogen worden gesteld aan de medische geschiktheid voor een functie. Hierbij wordt gekeken naar de bescherming van de gezondheid en veiligheid van zowel de zorgverlener als cliënten. Een vaccinatie kan hierbij een rol spelen. Het toetsen van een vaccinatieplicht in het kader van een nieuwe arbeidsovereenkomst dient, op grond van de WMK, plaats te vinden door een bedrijfsarts.

Wat kan een zorgorganisatie doen als een zorgverlener in loondienst zich weigert te laten vaccineren?

Kort antwoord: aanvullende maatregelen opleggen, maar (nog) niet ontslaan. Wanneer de zorgorganisatie een zorgverlener in loondienst verzoekt zich te laten vaccineren en de werknemer weigert, mag de werkgever aanvullende maatregelen opleggen. Ook kan de zorginstelling de zorgverlener mogelijk (tijdelijk) andere passende werkzaamheden laten uitvoeren. Wanneer dit een redelijk voorstel is moet de zorgverlener dit accepteren.
Indien geen andere passende werkzaamheden mogelijk zijn, is het de vraag of de betaling van loon kan worden gepauzeerd en of iemand mag worden ontslagen. Daar is op dit moment nog geen oordeel over te vellen. De overheid en rechterlijke macht zullen hier duidelijkheid over moeten geven. De vraag is wel hoe dit in de praktijk uitvoerbaar is indien niet geregistreerd mag worden of een werknemer wel of niet gevaccineerd is.

En wat als het een zzp’er of stagiaire/leerling betreft?

Kort antwoord: overeenkomsten met zzp’ers kunnen mogelijk worden beëindigd, stages worden waarschijnlijk niet stopgezet. Een zzp’er werkt meestal op basis van een overeenkomst van opdracht waardoor hij niet zo arbeidsrechtelijk beschermd is als iemand in loondienst. Er zijn wel wettelijke beperkingen, waaronder de aanvullende of beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid, waardoor een overeenkomst niet zomaar kan worden opgezegd. Vermoedelijk zullen momenteel de grondrechten zwaarder wegen dan het belang van vaccineren. Desondanks zitten er vaak in de overeenkomst van opdracht vrij ruime bepalingen waarop deze beëindigd kan worden. Er zal daarom sneller sprake zijn van een situatie dat de opdracht wordt beëindigd wanneer een zzp’er zich tegen de wil van de opdrachtgeven zich niet wil laten vaccineren.

In het geval van stagiaires en leerlingen hangt het af van de soort overeenkomst waarop zij werkzaam zijn. Voor combinaties van een leer- en arbeidsovereenkomst geldt hetzelfde als voor werknemers in loondienst. In het geval van een stageovereenkomst wordt verwacht dat de redelijkheid en billijkheid ervoor zorgen dat een stageovereenkomst niet alleen om het weigeren van vaccinatie wordt stopgezet.

Mag een zorgorganisatie nieuwe patiënten die niet gevaccineerd willen worden weigeren?

Kort antwoord: in bepaalde gevallen, ja. Een zorgorganisatie mag een patiënt weigeren wanneer er een aanmerkelijk groter belang is dan het belang van de patiënt, zoals zou moeten blijken uit een belangenoverweging. Het belang van de zorginstelling hierbij is het beschermen van andere cliënten en medewerkers en het verlenen van kwalitatief goede en veilige zorg. Ook zal moeten worden bezien of de zorgverlening aan een niet-gevaccineerde cliënt op een andere wijze (in plaats van de vaccinatie) kan plaatsvinden. Denk hierbij aan het inzetten van gevaccineerde werknemers en het gebruiken van beschermingsmiddelen. Het is te verwachten dat dit meestal wel kan, dit kon immers voor er vaccins beschikbaar waren ook. In ieder geval is het verstandig om een zorgvuldig en schriftelijk beleid te voeren.

Mag een zorgorganisatie bestaande patiënten die niet gevaccineerd willen worden weigeren?

Kort antwoord: nee. Voor een patiënt gelden bepaalde grondrechten en de Wet op geneeskundige behandelingsovereenkomst. Wanneer een behandelingsovereenkomst is aangegaan met een patiënt kan deze daarom waarschijnlijk niet achteraf worden gewijzigd en een vaccinatieplicht worden toegevoegd. De overeenkomst mag alleen worden beëindigd als er sprake is van ‘gewichtige redenen’, waarvan niet snel sprake is.

Mag een zorgorganisatie informatie over wel/niet gevaccineerde patiënten bijhouden?

Kort antwoord: eigenlijk niet. In principe geldt ook voor patiënten de AVG waardoor het registreren van vaccinatiegegevens niet is toegestaan. Het is echter mogelijk, in tegenstelling tot bij zorgverleners, dat er een uitzondering kan worden gemaakt wanneer de patiënten uitdrukkelijke toestemming bieden. Hier dient men wel voorzichtig mee om te gaan, en men moet rekening houden met onder andere de AVG-beginselen.

Bron:
Eldermans-Geerts