Welke voordelen biedt een HKZ- en ISO kwaliteitsysteem?

Welke voordelen biedt een HKZ- en ISO kwaliteitsysteem?

Veel praktijken starten een HKZ en ISO certificering vanuit de gedachte dat dit een goede uitstraling naar buiten geeft. De meeste voordelen van certificering liggen echter op intern gebied. Welke? Lees meer

Steeds meer praktijken zijn de laatste tijd bezig zich te certificeren. Veelal blijkt de primaire reden hiervoor te liggen in het verbeteren van de uitstraling van de praktijk naar patiënten. In werkelijkheid blijken patiënten echter maar zelden te vragen of tandartspraktijken al dan niet gecertificeerd zijn en zijn patiënten vaak niet eens op de hoogte van deze mogelijkheid. Ondanks dat praktijken een certificering vaak primair insteken vanuit de patiëntgedachte en de externe uitstraling van de praktijk, ligt de toegevoegde waarde van een certificering toch vooral intern. Het opzetten en bezitten van een kwaliteitsysteem biedt de praktijkorganisatie namelijk vele voordelen.

HKZ en ISO
Binnen de tandartspraktijken wordt gewerkt met HKZ en ISO certificeringen. HKZ is een norm voor de certificering van kwaliteitsystemen binnen de zorg. Er zijn normvarianten voor diverse sectoren, zoals een specifieke normvariant voor tandartspraktijken. De HKZ normen zijn gebaseerd op ISO 9001, maar bevatten ook de (belangrijkste) wettelijke eisen die op tandartspraktijken van toepassing zijn. Een praktijk kan HKZ gecertificeerd worden als het over een werkend HKZ-kwaliteitsysteem beschikt en hier tenminste drie maanden mee werkt.

Voordelen
De voordelen van een werkend kwaliteitsysteem liggen vooral op het vlak van interne praktijkorganisatie. De voordelen van een kwaliteitsysteem zijn onder andere:

  • Het systeem richt zich op continu verbetering en ontwikkeling
  • Het nodigt uit om periodiek stil te staan bij het huidige kwaliteitsniveau en de toekomstplannen van de praktijk en dit te vertalen naar doelstellingen
  • Het kwaliteitshandboek creëert een gestructureerde praktijkorganisatie wat ook duidelijkheid creëert voor medewerkers

De praktijk is ‘op orde’, doordat het HKZ normenkader een volledige lijst geeft van richtlijnen en wet- en regelgeving voor tandartspraktijken . Dit geldt in mindere mate voor ISO certificeringen.

Voorwaarden succesvolle implementatie
Om te beschikken over een goed werkend kwaliteitsysteem, dient een praktijk wel te voldoen aan diverse voorwaarden. Voorwaarden voor een succesvolle implementatie van een kwaliteitsysteem zijn onder andere:

  •  Praktijkhouder is overtuigd van de toegevoegde waarde van het systeem
  • Medewerker is voor bepaald aantal uren per week beschikbaar voor het vervullen van de rol van kwaliteitsfunctionaris
  • Draagvlak en commitment van het personeel
  • Discipline onder praktijkhouder en medewerkers in het beheren en naleven van de afspraken binnen het kwaliteitshandboek

Als een praktijk aan bovenstaande voorwaarden voldoet, dan zal de implementatie van een kwaliteitsysteem een grote toegevoegde waarde opleveren voor de interne organisatie. En zo ben je als praktijk al voorbereid op het moment dat patiënten en verzekeraars wel actief gaan vragen naar een certificering.

Door: Sjoerd Kuiken – Kuiken Praktijkmanagement.

Kuiken Praktijkmanagement toetst, adviseert en begeleidt praktijken op het gebied van kwaliteitsystemen, wet- en regelgeving, organisatie en klantgerichte zorg.

Lees meer over: Kennis, Kwaliteit

Advies Preventie fissuurcariës, 2012

Dit advies Preventie fissuurcariës beoogt leden van het tandheelkundig team te ondersteunen bij zijn beslissing fissuurlak aan te brengen. Het advies is opgesteld door het Adviescollege Preventie Mond- en Tandziekten van het Ivoren Kruis.


Download brochure advies-preventie-fissuurcaries.pdf
Lees meer over: Adviezen, Cariës, Kennis, Thema A-Z

Advies Preventie fissuurcariës

Dit advies Preventie fissuurcariës beoogt leden van het tandheelkundig team te ondersteunen bij zijn beslissing fissuurlak aan te brengen. Het advies is opgesteld door het Adviescollege Preventie Mond- en Tandziekten van het Ivoren Kruis. Het Ivoren Kruis is behoudend in zijn advisering fissuurlakken toe te passen. Het advies is: sealen op indicatie. Het advies is opgesteld door het Adviescollege Preventie Mond- en Tandziekten van het Ivoren Kruis.

Urgentie en alternatieve behandelmogelijkheden
Soms is het geïndiceerd fissuurlakken aan te brengen in het stadium dat witte opaciteiten zichtbaar zijn. Soms zullen fissuurlakken ‘pas’ worden aangebracht in geval van betrokkenheid van het dentine. Er zijn voor de beslissing wel of geen fissuurlak aan te brengen twee belangrijke factoren: de urgentie waarmee een behandeling nodig is en de alternatieve behandelmogelijkheden. Het advies Preventie fissuurcariës is gebaseerd op een kritische evaluatie van beschikbare wetenschappelijke literatuur. Hierbij is een kwaliteitsclassificering van onderzoek gevolgd.

Reinigen doorbrekende elementen vraagt speciale aandacht
De kwetsbaarheid van de fissuren van doorbrekende elementen vraagt om specifieke preventieve aandacht. Ouders en kinderen dienen erop te worden gewezen hoe in die periode de occlusale vlakken moeten worden gereinigd. De werking van fissuurlakken is gebaseerd op het aanbrengen van een fysieke barrière die voorkomt dat bacteriën de fissuur koloniseren en voorkomt dat voedingsbestanddelen ingesloten bacteriën bereiken.

Effectiviteit hangt samen met retentie
De effectiviteit van fissuurlakken hangt nauw samen met de retentie. Het aanbrengen van fissuurlakken wordt in het algemeen gezien als een effectieve preventieve maatregel ter voorkoming van pit- en fissuurcariës bij een juiste techniek van aanbrengen, zorgvuldige controle en reparatie. Zorgvuldige reparatie houdt in dat de indicatie opnieuw wordt gesteld.

Bekijk het advies

Bekijk de samenvatting

 


Download brochure advies-preventie-fissuurcaries-kaart.pdf
Lees meer over: Cariës, Kennis, Kwaliteit, Thema A-Z

5 Redenen waarom mondzorgprofessionals kindermishandeling kunnen signaleren

Tandheelkundig zorgverleners hebben unieke mogelijkheden om kindermishandeling te signaleren. Dat schrijft Bureau Bespreekbaar. Het bureau noemt 5 redenen waarom juist deze professionals kindermishandeling in hun werk kunnen signaleren.

1. Kennis van gebit en mondhygiëne
Mondzorgprofessionals kunnen zorgelijke afwijkingen in en rond de mond van een kind goed beoordelen. Zij kunnen bijvoorbeeld signaleren dat het gebit van een kind structureel niet wordt verzorgd. Maar ook letsel in en rond de mond door fysiek geweld kan door mondzorgprofessionals worden gesignaleerd.

2. Herkennen letsel in hoofd-halsgebied
Bureau Bespreekbaar schrijft dat bijna 75% van het letsel als gevolg van lichamelijke kindermishandeling zichtbaar is in het hoofd-halsgebied. Verdacht letsel in dit gebied kan goed door een mondzorgprofessional worden herkend.

3. Herkennen spanning in fysiek contact
Slachtoffers van geweld reageren vaak gespannen op fysiek contact. Mondzorgprofessionals hebben lichamelijk contact met hun patiënten waardoor zij extreme angst of gespannenheid kunnen herkennen.

4. Getuige van interactie ouder-kind
Mondzorgprofessionals zijn tijdens hun werk getuigen van het contact tussen ouder en kind. Behandelaars hebben vaak goed door wanneer een ouder zijn kind niet steunt. Bijvoorbeeld als zij schreeuwen of het kind negeren in plaats van liefdevol en betrokken te zijn.

5. Patiënten wisselen niet snel van tandarts
Amerikaans onderzoek laat zien dat mishandelende ouders wel vaak van huisarts wisselen maar niet van tandarts. Zo kunnen mondzorgprofessionals gezinnen een lange tijd volgen en veranderingen opmerken.

Beroepskrachten in de mondzorg verkeren dus in een specifieke beroepssituatie die unieke mogelijkheden biedt om signalen van kindermishandeling te herkennen. Het signaleren van zorgelijke situaties is een belangrijke eerste stap. Maar met signaleren alleen bent u er nog niet: heeft u een vermoeden van kindermishandeling, volg dan de stappen uit de Meldcode.

Bron:
Bureau Bespreekbaar

Lees meer over: Kennis, Kindertandheelkunde, Medisch | Tandheelkundig, Thema A-Z

Minister Schippers op bezoek bij poetsles basisschool Baarn

De kinderen van groep 1,2 en 3 van de Nieuwe Baarnse School in Baarn hadden wel heel bijzonder bezoek tijdens de toch al bijzondere Hou je mond gezond! les. Minister Schippers kwam namelijk zelf kijken hoe Renate Kroon en Astrid Degenhart van tandartspraktijk ‘t Venster in Baarn de kinderen poetsles gaven.

De minister is erg enthousiast over het onderwijsproject Hou je mond gezond! Bij de presentatie van ‘Hou je mond gezond’ voor de Gezonde School vertelde minister Schippers de organisatoren dat ze had gehoord hoe ze haar eigen dochter kan uitleggen waarom je je tanden goed moet poetsen. De kans dat haar dochter ook daadwerkelijk een poetsles op school krijgt, is uitzonderlijk groot. De dochter van de minister zit namelijk op deze Baarnse school en de preventieassistenten Renate en Astrid zijn nog lang niet klaar met het geven van poetslessen: “De kinderen vonden het, eigenlijk zonder uitzondering, enorm leuk om poetsles te krijgen. Wij gaan er dus zeker mee door.”


Lees meer over: Communicatie patiënt, Kennis

Groene groenten verminderen kans op orale kanker

Uit een reviewstudie in Annals of Oncology komt naar voren dat het minimaal één keer per week consumeren van kruisbloemige groenten het risico op ontwikkeling van orale kanker kan verminderen. Tot de kruisbloemige groenten behoren broccoli, bloemkool, kool, spruiten, waterkers en radijs.

17% minder kans
Volgens de British Dental Health Foundation versterkt deze studie de associatie tussen een slecht dieet en de ontwikkeling van orale kanker. In deze studie werd onthuld dat mannen en vrouwen die ten minste één keer per week kruisbloemige groenten consumeerden 17% minder kans hadden op de ontwikkeling van orale kanker dan zij die geen kruisbloemige groenten nuttigden. Maar dat is niet het enige positieve effect van kruisbloemige groenten. De resultaten laten daarnaast zien dat deze groenten de risico’s verminderen op slokdarm kanker (28%), dikkedarmkanker (17%), borstkanker (17%) en nierkanker (32%).

Gebalanceerd
Dr. Nigel Carter, chief executive van de Foundation, geeft aan dat één derde van alle gevallen van orale kanker geassocieerd lijken te zijn met een ongezond dieet. De Foundation beveelt daarom een gezond en gebalanceerd dieet aan met veel groente en fruit. Verder komt er steeds meer bewijs dat Omega 3 (in vis en eieren) en vezels (in zilvervliesrijst, volkoren pasta, noten en zaden) het risico op orale kanker kunnen verlagen.

Oorzaken
Het aantal mensen die worden gediagnosticeerd met mond, keel en slokdarm kanker stijgt continu. Onderzoekers denken dat dit te wijten is aan overmatig roken, drinken en een ongezond dieet bij jongeren. Daarnaast laat nieuw onderzoek een dramatische stijging van orale kanker zien door het humaan papillomavirus en orale seks. Tabak blijft echter de grootste etiologische factor bij orale kanker. Door mensen te stimuleren te stoppen met roken en een gezonde levensstijl na te streven, kan het risico op het ontwikkelen van orale kanker worden verminderd.

Bron:
Dentalrepublic.co.uk

Lees meer over: Kennis, Medisch | Tandheelkundig, Onderzoek, Thema A-Z

Blocnote voor App GezondeMond

Met de App GezondeMond van het Ivoren Kruis helpt u uw patiënten een betere therapietrouw te ontwikkelen. De app is een handig hulpmiddel bij de dagelijkse mondhygiëne.

Hoe werkt de app?
Iedereen kan de app gratis downloaden via de App Store door te zoeken naar GezondeMond. Het Ivoren Kruis heeft blocnotes ontwikkeld waarop u de preventieadviezen die voor uw patiënt aan de orde zijn kunt aankruisen. Door het aankruisen ontstaat een persoonlijke adviescode voor uw patiënt. Om het de patiënt nog makkelijker te maken, kunt u de code op het kaartje schrijven. Achterop dit kaartje staat uitleg voor het gebruik. De patiënt dient de adviescode bij ‘Gegevens’ in de app in te voeren. Daarmee heeft de patiënt een persoonlijk advies gekregen. Met zelf in te stellen herinneringsmomenten, een zorgvuldige visuele instructie en links naar uitgebreider informatie is dit een waardevolle aanvulling op uw advies. Als de adviescode niet correct wordt ingevoerd, krijgt de patiënt een helpscherm te zien met nadere instructie.


Download brochure 20130211143558116-app-bloc-voor-website-2-1.pdf
Lees meer over: Kennis

Tandvleesaandoeningen gelinkt aan psoriasis

Een nieuwe studie laat de link zien tussen ernstige tandvleesaandoeningen en de huidaandoening psoriasis. De studie onderstreept het belang van een goede mondgezondheid.

Onderzoekers in Taiwan toonden van een groep van 230.000 mensen aan dat de groep met ernstige tandvleesaandoeningen 54% meer kans had op het ontwikkelen van psoriasis in vijf jaar. Psoriasis is een aandoening die een rode, jeukende en schilferachtige huid kan veroorzaken.

Meer associaties
Dr. Nigel Carter, chief executive van de British Dental Health Foundation, geeft aan dat er meer onderzoek nodig is om de relatie tussen tandvleesaandoeningen en psoriasis te bevestigen, maar dat de onderzoeksbevindingen nieuw zijn in het steeds toenemende aantal gezondheidsproblemen die geassocieerd zijn met parodontale aandoeningen. De studie benadrukt dus nogmaals het belang van mondhygiëne en van preventie op het gebied van mondgezondheid.

Voorkomen
Hoewel tandvleesaandoeningen veel voorkomen, kan dit vrij makkelijk worden voorkomen of behandeld. Tweemaal daags twee minuten poetsen met een fluoridetandpasta en dagelijks interdentaal reinigen, helpt bij het verwijderen van plaque; dé hoofdoorzaak van tandvleesaandoeningen. Daarnaast wordt aanbevolen de tandarts en/of mondhygiënist regelmatig te bezoeken, omdat zij vroege symptomen van tandvleesaandoeningen kunnen herkennen. De boodschap is duidelijk: ‘Wanneer je je niet bekommert om je mondgezondheid, heb je een grote kans op het ontwikkelen van gezondheidsproblemen en die kunnen levensbedreigend zijn’, zegt Dr. Nigel Carter.

Bron:
Dentalrepublic.co.uk.
Originele artikel: Gepubliceerd in British Journal of Dermatology, Dr Joseph J Keller, Dr H.-C Lin.



Lees meer over: Kennis, Medisch | Tandheelkundig, Onderzoek, Thema A-Z

Burn-out: conflict tussen verwachting en realiteit

Wat maakt ons vak leuk? En doen we wel genoeg wat we leuk vinden? Psycholoog Ronald Gorter over uitputting en het hervinden van bevlogenheid en toewijding.

Verwachtingen
Werken met mensen, mensen helpen, lekker knutselen, eigen baas zijn, verzekerd zijn van een baan; stel een zaal vol congresgangers of jonge studenten de vraag waarom zij voor een carrière als tandarts hebben gekozen, en dit zijn de meest voorkomende antwoorden.

Psycholoog Ronald Gorter, gespecialiseerd in sociale tandheelkunde, legde tijdens het voorjaarscongres van de Nederlandse Vereniging voor Kindertandheelkunde (NVvK) en de Vereniging tot Bevordering der Tandheelkundige Gezondheidszorg voor Gehandicapten (VBTGG) uit hoe verwachtingen van het vak soms in conflict kunnen komen met de realiteit.

Energie
Om geen burn-out te krijgen is het belangrijk om in balans te zijn: de eigen draagkracht en de draaglast zijn in evenwicht. Als de draaglast hoger wordt dan de draagkracht, kan een burn-out ontstaan. Gorter: “Er moeten factoren in het beroep zijn die energie geven, want we geven zelf veel energie door. Zeker de mensen die met kinderen en gehandicapten werken.”

Gorter vroeg de congresgangers om zaken die energie vreten, zogenoemde stressoren. Vanuit de zaal werden enkele belastende werkzaamheden genoemd:

  • Werkdruk
  • Financiën
  • Administratie
  • Personeelsbeleid uitvoeren / teamaspecten
  • Sommige contacten met patiënten
  • Invloed van het werk op het privéleven
  •  Werkinhoud

Veelal zaken dus waarvan de meeste tandartsen van te voren niet wisten dat ze er zoveel mee te maken zouden krijgen. Zaken ook die vaak lastig veranderbaar en soms helemaal niet omkeerbaar zijn.
Gorter: “Op veel dingen waarmee we te maken krijgen op ons werk, zijn we slecht voorbereid. We dachten tandheelkunde te gaan bedrijven, maar uiteindelijk zijn we ondernemers en runnen we een bedrijf waar toevallig ook nog tandheelkunde wordt bedreven.
En in hoeverre ben je nou eigenlijk echt eigen baas? Uiteindelijk blijven we afhankelijk van anderen.”

Uitputting
Een burn-out wordt getypeerd door emotionele uitputting. “Uw personeel merkt iets aan u. U bent veranderd. De sprankel is eraf. U bent kortaf en dat krijgt u terug op uw boterham.” Er is sprake van depersonalisatie en cynisme. Uiteindelijk wordt men door de uitputting minder bekwaam.
Het meest bevattelijk voor een burn-out zijn mensen tussen de 45 en de 49 jaar. Gorter: “Ook het ‘ik-zeg-graag-ja-type’ en het ‘ik-kan-geen-nee-zeggen-type’ krijgen sneller een burn-out. Deze tandartsen willen graag aardig gevonden worden. En het zijn controlfreaks.”

Het aantal mondzorgers met een burn-out is overigens vrij laag, stelt Gorter. De arbeidssatisfactie is hoog: op een schaal van 1-5 (1 = erg laag, 5 = erg hoog) geven we het beroep een 3,8.
Tandartsen die hun loopbaan starten met een grote praktijk, hebben volgens de psycholoog wel een grotere kans op een burn-out. Grote financiële investeringen verhogen de werkdruk.

Bevlogen en toegewijd
“Hoe blijven we bevlogen en toegewijd zonder uitputting, cynisme en verlies van competentie? Wat is de grote truc? Bedenk wat u energie geeft en neem dat mee naar huis”, adviseerde Gorter.

De zaal bedacht:

  • Direct resultaat van het werk
  • Patiëntenzorg
  • Het ambachtelijke aspect
  • Hulpverlenende kwaliteiten
  • Eigen ondernemerschap
  • Lange-termijnresultaat
  • Professionele contacten

Coach
Een coach kan helpen om verwachtingen en realiteit dichter bij elkaar te brengen. Dat kan door middel van visieontwikkeling: het (her)ontdekken van persoonlijke talenten en motivaties, en de vertaling hiervan naar een nieuwe visie op hoe deze verder te ontwikkelen in (en buiten) het werk.

Samenvattend beschreef Gorter een tevreden tandarts als volgt:

  • Geeft sturing aan uitoefening beroep
  • Realiseert zich dat werk niet alles biedt
  • Maakt tijd voor hobby, interesse, e.d.

Door: Lieneke Steverink-Jorna
Bron: Voorjaarscongres ‘Conflict: distantiëren of confronteren?’ van de NVvK en VBTGG, 2012.


Dr. Ronald C. Gorter is psycholoog, als UHD gespecialiseerd in sociale tandheelkunde. Sinds 1990 doceert hij tandarts-patiëntcommunicatie bij de sectie Sociale Tandheelkunde & Voorlichtingskunde (ACTA). In het onderwijs is hij onder meer betrokken bij curriculumvernieuwingen, didactische begeleiding van docenten, toetsing van professioneel gedrag en kwaliteit van bij- en nascholing. Hij verricht onderzoek naar werkdruk en burn-out in de tandheelkunde, alsmede de stimulerende aspecten van het
werken als tandarts. Ook verricht hij onderzoek naar communicatie binnen het tandheelkundig team. Hij publiceerde over deze onderwerpen in diverse binnen- en buitenlandse wetenschappelijke tijdschriften en is de auteur van een boek over burn-out bij tandartsen.

Lees meer over: Congresverslagen, Kennis, Thema A-Z, Werken met plezier

Nieuwe App GezondeMond van Ivoren Kruis

Met de App GezondeMond van het Ivoren Kruis helpt u uw patiënten een betere therapietrouw te ontwikkelen. De app is een handig hulpmiddel bij de dagelijkse mondhygiëne.

Hoe werkt de app?
Iedereen kan de app gratis downloaden via de App Store door te zoeken naar GezondeMond. Het Ivoren Kruis heeft blocnotes ontwikkeld waarop u de preventieadviezen die voor uw patiënt aan de orde zijn kunt aankruisen. Door het aankruisen ontstaat een persoonlijke adviescode voor uw patiënt. Om het de patiënt nog makkelijker te maken, kunt u de code op het kaartje schrijven. Achterop dit kaartje staat uitleg voor het gebruik. De patiënt dient de adviescode bij ‘Gegevens’ in de app in te voeren. Daarmee heeft de patiënt een persoonlijk advies gekregen. Met zelf in te stellen herinneringsmomenten, een zorgvuldige visuele instructie en links naar uitgebreider informatie is dit een waardevolle aanvulling op uw advies. Als de adviescode niet correct wordt ingevoerd, krijgt de patiënt een helpscherm te zien met nadere instructie.

In de wachtkamer
Het Ivoren Kruis heeft een display ontwikkeld voor plaatsing in uw wachtkamer. Patiënten worden daarmee uitgenodigd om de
app te downloaden en u om een persoonlijke adviescode te vragen. De blocnote met advieskaartjes kunt u bestellen via de webwinkel van het Ivoren Kruis. U kunt ook een PDF downloaden.


Blocnote van de App GezondeMond

 

Lees meer over: Patiëntenfolders volwassenen

Proefschrift: Evalueratie van de lange termijn effectiviteit en neveneffecten van intraorale apparaten en CPAP-therapie

Op 28 november 2012 promoveert Michiel Doff aan de Universiteit van Groningen op het onderwerp: ‘Oral-Appliance therapy in Obstructive Sleep Apnea-Hypopnea Syndrome: long term efficacy and co-morbidity’. Dit schrijft de NVGPT.

Een samenvatting van het proefschrift
Slaapstoornissen komen regelmatig voor onder de algemene bevolking en kunnen ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid, het sociale leven en het dagelijks functioneren. Het Obstructief Slaap Apneu Syndroom (OSAS) is een slaapgerelateerde ademhalingsstoornis, die wordt gekenmerkt door intensief snurken en herhaaldelijke obstructies van de bovenste luchtweg tijdens de slaap. De obstructies van de bovenste luchtweg kunnen volledig (apneu) of gedeeltelijk (hypopneu) voorkomen. De ernst van de aandoening wordt meestal uitgedrukt in de “apneu-hypopneu index” (AHI), gedefinieerd als het gemiddelde aantal apneus en hypopnoeas per uur slaap en wordt beoordeeld middels een slaapregistratie (bijv. polysomnografie). Op basis van de uitkomst van dit polysomnografisch onderzoek, wordt OSAS geclassificeerd als mild (AHI 5-15), matig (AHI 15-30) of ernstig (AHI> 30).

Bij de behandeling van OSAS, staat de clinicus verschillende conservatieve, chirurgische of farmacologische behandelmodaliteiten ter beschikking. Als conservatief behandelen niet toepasbaar of ineffectief bleek bij OSAS patiënten, ging de voorkeur uit naar de behandeling middels continue positieve luchtwegdruk (Eng.; continuous positive airway pressure [CPAP]). Ondanks de hoge effectiviteit, kunnen patiënten door het belastende karakter van deze behandeling stoppen met de therapie of kan de therapietrouw te wensen overlaten. In de afgelopen decennia zijn intraoraal gedragen tandheelkundige apparaten gegroeid in populariteit als behandelalternatief voor CPAP. De meest voorkomende vorm van intraorale apparaten is het mandibulaire repositie apparaat (MRA). Een MRA is gericht op het verminderen van de bovenste luchtweg obstructies door het verplaatsen van de onderkaak en de daaraan gehechte weke delen naar ventraal en caudaal tijdens de slaap.

Tegenwoordig is behandeling met intraorale apparaten een effectief alternatief gebleken in de behandeling van OSAS. Er is echter een gebrek aan gecontroleerde studies naar de effectiviteit van intraorale apparaten en CPAP-therapie op de lange termijn bij OSAS patiënten die het gehele spectrum van de aandoening vertegenwoordigen. Bovendien zijn gecontroleerde studies schaars welke betrekking hebben op neveneffecten, geassocieerd met langdurig gebruik van intraorale apparaten.

De algemene doelstellingen van dit proefschrift zijn het evalueren van de lange termijn effectiviteit en neveneffecten van intraorale apparaten en CPAP-therapie.

Bron:
NVGPT

Lees meer over: Kennis, Onderzoek
Medische onderzoekshandschoenen: weet wat je aanschaft en gebruikt

Medische onderzoekshandschoenen: weet wat je aanschaft en gebruikt

Correct gebruik en het kiezen van de juiste handschoen is essentieel voor de bescherming tegen risico’s van de gebruiker en patiënt. Artikel opgesteld door de NEN, het Nederlands Normalisatie-instituut.


Download brochure nen-medische-handschoenen.pdf
Lees meer over: Kennis, Richtlijnen

Basisschool uit Deinze, Vlaanderen, wint schoolreis wedstrijd Glimlachen.be

Basischool Leiepoort Campus Sint-Theresia uit Deinzen, Vlaanderen won een schoolreis met de aktie van Glimlachen.be.
In het kader van de Werelddag van de Mondgezondheid vroeg Glimlachen.be aan alle Vlaamse scholen om een leuk evenement te organiseren rond het thema ‘De Tandarts’.

Lees meer over: Communicatie patiënt, Kennis
Tandartsenpraktijk Nieuwe Steen

Vrijwilligersproject Tandartsenpraktijk Nieuwe Steen in Zuid Afrika

Tandarts Joshua van Tandartsenpraktijk Nieuwe Steen uit Hoorn reisde in september naar Saldanha in Zuid-Afrika voor vrijwilligerswerk. Na een intensieve voorbereiding van twee jaar hielp hij – samen met drie lokale tandartsen, hun assistenten en twee mondhygiënisten – de armste mensen van Saldanha en de Westkust met hun gebitsproblemen. In totaal werden 1.882 patiënten geholpen in negen dagen tijd.

Het team had in de hal van het gezondheidscentrum een wachtruimte gecreëerd. Hier konden de mensen zich verzamelen en werden zij geregistreerd. Vervolgens werd er een kleine gezondheidscheck gedaan en kregen de bezoekers een instructie over  mondhygiëne. Na behandeling bij de tandarts, ontving iedere patiënt een tandenborstel en een tube tandpasta. Ook kregen zij een gratis lunchpakket. Het team werd ondersteund door 28 vrijwilligers die hielpen bij de organisatie.

Samen met het team behandelde tandarts Joshua daarnaast gedurende twee dagen kinderen van twee basisscholen. Dit bleek hard nodig te zijn: veel kinderen hadden cariës.





Foto’s:
Tandartsenpraktijk Nieuwe Steen, Hoorn


Lees meer over: Communicatie patiënt, Kennis

Nieuwe folder diabetes en mondgezondheid van Ivoren Kruis

Wie suikerziekte heeft moet extra letten op zijn gebit en tandvlees. Mensen met diabetes hebben vaker problemen met hun tanden en tandvlees. Dat kan komen door te veel suiker in uw bloed. En de hoeveelheid bloedsuiker blijft juist minder stabiel bij problemen in de mond. Zo kunnen patiënten in een kringetje ronddraaien. In deze folder lezen patiënten wat diabetes met de mond en tanden doet en wat ze zelf kunnen doen om problemen te voorkomen. Ook worden tips gegeven en antwoorden op veelgestelde vragen over diabetes en mondgezondheid.

Lees meer over: Communicatie patiënt, Kennis
facebook

Hoe maak je een verkort Facebook adres voor de praktijk?

Deze post helpt je om een verkort Facebook adres te maken. Standaard is je Facebook adres erg lang en een brei van letters en cijfers. Onduidelijk en sowieso moeilijk te onthouden.

Het adres van iemand met de naam Pietje Puk ziet er op Facebook alsvolgt uit: http://www.facebook/pietjepuk/123567

Gebruikersnaam instellen
Binnen Facebook is een handige functie om een gebruikersnaam aan te maken http://www.facebook.com/username dat scheelt alweer een paar cijfers. Doe dat eerst voordat je een verkort Facebookadres wil realiseren.

Wat moet ik doen voor een verkort Facebook adres?
Facebook heeft voor zijn gebruikers de URL’s FB.com en FB.me geopend. FB.com en FB.me werken hetzelfde en het maakt niet welke je gebruikt. Maar hoe krijg je de verkorte URL’s? Het antwoord is simpel. Door helemaal niets te doen!

Facebook stuurt via FB.me/pietjepuk je automatisch door naar de (te) lange gebruikersnaam https://www.facebook/pietjepuk.

Dat betekent dat je FB.com of FB.me kan gebruiken zonder er ook maar iets er voor te doen. FB.com is 6 karakters korter dan Facebook.com is makkelijk te onthouden en als link een stuk korter.

De verkorte Facebook adressen werken alleen bij profiel- en fanpagina’s. En het staat wel ‘cool’ toch?

Door:
Cees Hoogerheide

Cees Hoogerheide heeft tijdens de laatste zeven jaar van zijn carriére gewerkt als managing-director bij een automatiseringsbedrijf waar hij nog steeds als adviseur aan verbonden is. Als consultant, spreker en adviseur Social Media & Content Marketing deelt hij graag z’n kennis met de dentale wereld.

Lees meer over: E-health, Kennis

Studie Tandheelkunde in VS focust op zwangerschap

Vierdejaars tandheelkunde studenten van de University of North Carolina krijgen een speciaal lesprogramma voor behandeling van zwangere vrouwen. Dit schrijft de Amerikaanse Herald Sun.

‘Zwangere patiënten hebben specifieke aandacht nodig voor comfort en veiligheid tijdens tandheelkundige behandelingen, maar de meeste studenten komen niet met zwangere vrouwen in contact’, zegt Rocio Quinonez, professor van de School of Dentistry and Medicine. ‘Dit nieuwe programma, brengt verandering hierin.’

Het programma is onderdeel van het Prenatal Oral Health Program, opgezet om alle medewerkers in de prenatale zorg en zwangere vrouwen te informeren over de relatie tussen mondgezondheid en de algehele gezondheid van een zwangere vrouw. Ook wordt aandacht gegeven aan het belang van mondgezondheid voor hun kind. ‘Veel vrouwen weten niet dat hun eigen mondgezondheid effect heeft op die van hun kinderen’, zegt Boggess. Als onderdeel van het Prental Oral Health Program wordt een speciaal informatiepakket ontwikkeld.

Lees meer over: Kennis
Domingo Martin

Het belang van samenwerking bij orthodontie

De wereldberoemde orthodontist Domingo Martin gaf tijdens een symposium het belang aan van samenwerking tussen orthodontie en de vakgebieden parodontologie, implantologie, prothetische tandheelkunde, esthetische tandheelkunde en orthognathische chirurgie.

In het voorjaar organiseerde de Booy Foundation in NH Conference Centre Sparrenhorst te Nunspeet een tweedaags symposium met als thema Interdisciplinary treatment: the future of orthodontics. De wereldberoemde orthodontist Domingo Martin gaf daarbij een actueel overzicht van interdisciplinaire samenwerking op het gebied van de orthodontie.

Domingo Martin is een internationale autoriteit op het gebied van gecombineerde orthodontische en tandheelkundige behandelingen. Tijdens het symposium besprak hij de state-of-the-art op het gebied van samenwerking tussen orthodontie en de vakgebieden: parodontologie, implantologie, prothetische tandheelkunde, esthetische tandheelkunde en orthognathische chirurgie.

Al meer dan 15 jaar werkt Domingo Martin intensief samen met uiterst gerenommeerde clinici. Aan de hand van talloze case reports liet hij zien hoe volwassenen met ernstige skeletale orthodontische afwijkingen, parodontale aandoeningen, gemutileerde dentities en TMD succesvol in interdisciplinair verband met orthodontie, implantologie, prothetische tandheelkunde en orthognathische chirurgie behandeld kunnen worden. Domingo Martin toonde in zijn presentaties overtuigend aan dat samenwerking tussen verschillende mondzorgverleners op het gebied van de orthodontie tegenwoordig beslist een must is.

Uitgangspunten interdisciplinaire behandeling

Interdisciplinair behandelen en verwijzen
Voordat er voor een behandeling wordt gekozen, is het belangrijk de patiënt te informeren over alle behandelingen die tot de mogelijkheid behoren. Op deze manier kan de patiënt weloverwogen beslissingen nemen. Het is een valkuil om als behandelaar voor de patiënt te gaan denken. Wanneer de patiënt een bepaalde behandeling heeft gekozen, moet u zichzelf de vraag stellen of u in uw eentje deze behandeling tot een esthetisch en functioneel resultaat kan brengen. Kunt u dit niet, omdat de behandeling gecompliceerd is en daarvoor meerdere specialisten vereist zijn, dan zult u de patiënt moeten doorverwijzen.

Behandelplan
Wanneer u interdisciplinair behandelingen wilt gaan uitvoeren is het van belang een behandelplan op te stellen. In dit behandelplan moeten alle behandelaren, en vanzelfsprekend ook de patiënt, zich kunnen vinden en moet de behandelvolgorde duidelijk zijn. Dit plan wordt vervolgens aan de patiënt meegegeven. Tijdens het uitvoeren van de, met elkaar afgestemde, behandelingen is het essentieel uw collega’s te blijven informeren over de voortgang. Daarbij geldt dat een geschreven brief in het algemeen eerder en beter wordt gelezen dan wanneer deze getypt is.

Oorspronkelijke behandelaar
Het kan voorkomen dat een collega zijn patiënt naar u heeft verwezen, maar dat u een behandeling wilt uitvoeren waarbij verwijzing naar een ander teamlid noodzakelijk is. Bij deze verwijzing dient u te vermelden bij wie de patiënt oorspronkelijk onder behandeling is, zodat de eigen tandarts goed op de hoogte gehouden blijft en niet ‘buiten spel’ wordt gezet. Om problemen met collega’s te voorkomen, is het ook verstandig nooit een beugel te verwijderen voordat u toestemming heeft van de eigen tandarts van de patiënt.

Voorbereidingen op orthodontische behandeling
Voordat er gestart wordt met een orthodontische behandeling, is het belangrijk om van alle volwassenen een Cone Beam CT te maken om de staat van de condyli te kunnen beoordelen. Wanneer er geen sprake is van een stabiele condylaire positie, moet er door de patiënt gedurende 3-4 maanden 24 uur per dag een splint worden gedragen om dit te bewerkstelligen.
Vervolgens kan een bijtplaatje worden geplaatst die zorgt voor disarticuleren en die molaren kan oprechten zonder dentaal trauma. Het bijtplaatje heeft anterior stops en alleen retentie in de zijdelingse delen. Het relaxeert bovendien de musculatuur. Het bijtplaatje moet worden gedragen voor aanvang van de parodontale behandeling.

Implantologie
Bij interdisciplinaire behandelingen is het verstandig om vroeg te anticiperen op de volgende behandeling. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van implantaten, kunt u de patiënt het beste ongeveer vier maanden voor de start van de orthodontische behandeling naar de implantoloog sturen. Op het abutment van het implantaat kunnen voor de verankering cementbanden of een kroon worden geplaatst. Een kroon is echter een erg dure oplossing. Op de implantaten kunnen grote krachten worden uitgeoefend. Wanneer een implantaat verloren gaat bij een orthodontische behandeling, is dit in geen geval het gevolg van orthodontische krachten.

Occlusie en TMJ klachten
Occlusie wordt vaak vergeten bij orthodontische behandelingen, omdat er voornamelijk op de esthetiek wordt gefocust. Occlusie is echter essentieel om TMJ- klachten (TMJ=temporomandibulaire joint, oftewel het kaakgewricht) te voorkomen.
TMJ klachten kunnen bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een primair contact in de posterieur regio. Het gebit probeert deze posterieure interferentie te vermijden, waardoor een horizontaal kauwpatroon en dientengevolge slijtage ontstaat. Er is echter geen sprake van slijtage op het element met het primaire contact. Door het dragen van een splint kunnen de TMJ klachten opgeheven worden. Vervolgens kan de occlusie gecorrigeerd worden met behulp van orthodontie en chirurgie.

Niet-orthodontische oplossingen
Wanneer er geen sprake is van slijtage, kunnen ongelijke incisale randen met de boor rechtgemaakt worden. Dit heet ‘grinding’. Grinding is een snelle, gemakkelijke oplossing en zorgt bovendien voor een betere kroon/wortelverhouding. De incisale randen moeten na het grinden altijd afgesloten worden met een laagje composiet. Ook kunnen de incisale randen in een rechte lijn komen te staan door alleen composiet aan te brengen. In het kader van interdisciplinaire samenwerking is het wel van belang dit eerst met de tandarts te overleggen.

Het belang van een goede occlusie
Er is sterk bewijs voor de associatie tussen occlusale discrepantie en de progressie van parodontitis. Occlusale behandeling kan de progressie van parodontitis significant laten dalen en kan dus een belangrijke therapie vormen bij de behandeling van parodontitis. Uit de literatuur blijkt dat er significant grotere winst van klinische parodontale aanhechting plaatsvond bij patiënten die occlusale aanpassing hadden gehad. Daarnaast worden occlusale discrepanties geassocieerd met diepere pockets en meer aanhechtingsverlies.

Parodontale behandeling
Een goede parodontale behandeling vormt volgens dr. Domingo Martin de sleutel tot succes. Bij het ontstaan van parodontitis is het ontstekingsproces natuurlijk de primaire factor, maar daarbij spelen occlusale krachten een secundaire rol. Het doel van een parodontale behandeling is dus niet alleen het elimineren van de parodontitis, maar ook het besturen van occlusale krachten.

Een deel van de parodontale behandeling kan bestaan uit parodontale regeneratie met behulp van Emdogain. Emdogain is geïndiceerd bij één-, twee- of driewandige infrabonydefecten en bij klasse II furcaties. De prognose na het aanbrengen van Emdogain is beter naarmate het defect smaller is, meer wanden heeft en de initiële pocketdiepten dieper zijn. Ook geen bloeding na sonderen, niet-rokers en primair sluiten na het aanbrengen van Emdogain zijn factoren die een positieve invloed hebben op de prognose.

De parodontoloog en orthodontie
De parodontoloog bepaalt of een tand/kies geïntrudeerd of geëxtrudeerd kan worden. Wanneer een element 3-4 mm geëxtrudeerd wordt, is een endodontische behandeling geïndiceerd. Extrusie van elementen kan het gingiva- en botniveau naar beneden brengen. Wanneer je een element wilt extraheren en deze met een implantaat wilt vervangen, kan dit uitkomst bieden wanneer er sprake is van bot- en aanhechtingsverlies. Door de tand langzaam te extruderen, groeit er bot en gingiva mee. Wanneer je het element daarna pas extraheert, kan het implantaat geplaatst worden bij een beter botniveau en zal er vervolgens een betere esthetiek ontstaan. Deze ortho-extrusie zorgt dus voor een beter resultaat na implanteren. Het principe dat dr. Domingo Martin hierbij hanteert, is: ‘A hopeless tooth is not a useless tooth’.

Ontwikkelingen in de implantologie
Een patiënt kan de twee centrale incisieven missen door agenesie of trauma. In deze regio is esthetiek essentieel, maar bij het plaatsen van implantaten vaak lastig te verkrijgen door het ontbreken van een geschikt bot- en gingivaniveau. Daarom is het een goede oplossing om de laterale incisieven met behulp van orthodontie op de plaats van de centrale incisieven te brengen. Deze laterale incisieven kunnen met kronen of composiet vervolgens omgevormd worden tot centrale incisieven. Het diasteem is dus verplaatst naar de regio’s van de laterale incisieven. Hier is nu echter wel een optimale regio voor het plaatsen van implantaten ontstaan. Ter vervanging van de laterale incisieven worden implantaten geplaatst, waardoor een goede esthetiek van het front behaald wordt.

7 criteria voor succes bij implanteren in het front
Er zijn volgens dr. Domingo Martin zeven criteria voor succes bij implanteren in het front.

1. Optimale driedimensionale orthopreparatie
a. Space-opening: Om ruimte te verkrijgen in het front moeten niet alleen de kronen, maar ook de wortels gesepareerd worden. Om de wortels te separeren plaats je de brackets schuin op de elementen, waarbij deze cervicaal naar elkaar toewijzen.
b. Correcte torque van de elementen: Door de brackets andersom op de cuspidaten te plaatsen is er meer torque van de incisieven te bewerkstellen.

2. Optimale implantaatplaatsing en implantaatkeuze
a. De afstand tussen het implantaat en de tand moet minimaal 1,5 mm zijn om de papil te kunnen behouden. Wanneer deze afstand minder dan 1,5 mm is, leidt dit tot meer botverlies.
b. Een CBCT moet gemaakt worden voor het plaatsen van het implantaat om te bepalen wat de hoeveelheid bot op verschillende plaatsen is. Aan de hand daarvan kunt u bepalen waar het implantaat geplaatst moet worden.
c. Door het implantaat iets naar palatinaal te plaatsen, wordt het buccale bot behouden.
d. Domingo prefereert conische implantaten van 3,0-3,3 mm die machinaal opgeruwd zijn en van zirconium zijn in plaats van titanium.

3. Timing van implantaatplaatsing
a. Voor mannen: 21-22 jaar.
b. Voor vrouwen: 17-18 jaar.
c. U kijkt naar de lengte van het kind ten opzichte van de lengte van de ouders. Hieruit kunt u vaak opmaken of het kind wel of niet is uitgegroeid.
d. Vermeld altijd dat de kroon waarschijnlijk binnen tien jaar vervangen moet worden doordat er altijd nog enige groei plaatsvindt. Maar de meeste patiënten merken de verandering van de stand van de kroon door groei niet op.

4. Optimaal management en kwaliteit van de mucosa
a. Bindweefselgrafts worden in 100% van de implantaatcasussen geplaatst en zorgen voor:
i. Betere stabiliteit van de gingiva margins.
ii. Betere weefselmanipulatie tijdens restauratieve fase.
iii. Dikker biotype van de gingiva, waardoor verkleuring van de gingiva wordt voorkomen.
b. Voor bindweefselgraft weefsel van de tuber gebruiken. Dit bevat minder collageen, is beter gevasculariseerd en steviger dan palatinaal weefsel. Bovendien kan tuberweefsel nog groeien.
c. Er is minimaal 2 mm gingivadikte nodig bij het plaatsen van een implantaat om het bot te stabiliseren.

5. Chirurgische techniek en prosthetisch management
a. Wanneer het abutment eenmaal is geplaatst, deze nooit meer losmaken!

6. Occlusie moet stabiel zijn

7. Handhaving
a. Patiënten met implantaten hebben over het algemeen meer plaque en bloeding na sonderen dan patiënten die diasteemsluiting met een beugel hebben ondergaan. Het is dus essentieel dat patiënten met implantaten regelmatig naar de mondhygiëniste gaan.

Decoronatie bij ankylotische elementen
U kunt decoronatie uitvoeren wanneer er sprake is van een ankylotisch element. De voorkeursleeftijd hiervoor is tien tot elf jaar. Bij decoronatie boort u allereerst de kroon van het element af. Daarna verwijdert u de gutta percha met zoveel mogelijk van het worteldentine. Er wordt daarbij gestreefd naar het achterlaten van een zo dun mogelijke schil dentine. Vervolgens perforeert u het foramen apicale. Ten slotte sluit u de gingiva primair. De overgebleven schil van de wortel wordt door osteoclasten opgelost en vervangen door bot. Dit leidt tot een goed botniveau en een goed uitgangspunt voor implantaten op latere leeftijd.

Bron: Verslag door dental INFO van het tweedaagse symposium “the future of orthodontics” van de Booy Foundation, juni 2012, Nunspeet.

Lees meer over: Congresverslagen, Kennis, Samenwerken, Thema A-Z

Meer care, minder cure

Willen we mondziekten terugdringen, dan moeten we aan preventie doen. Wat meer care, en minder cure.

Mondziekten, zoals tandbederf en botafbraak hebben veel te maken met leefstijl. Ze kunnen niet worden uitgebannen, maar zeker wel verminderd door gezonder te leven. In de dagelijkse praktijk wordt echter nog steeds veel aan curatie gedaan en een stuk minder aan preventie.

Wat moet er anders?
“Dit zou omgedraaid moeten zijn”, stelt ACTA-docent H.P. Wiegman in zijn presentatie De zorgverlener als procesbegeleider en personal coach. ”We doen niet genoeg en niet goed genoeg aan preventie, maar wellicht maken de nieuwe codes een verschil.”

Hoe vaker men naar de tandarts gaat, hoe meer er wordt gevuld. Misschien geven we te veel (demotiverende?) instructies en motiveren we te weinig. Of moet er meer aan vroegdiagnostiek gedaan worden, risico-inschatting en aan individuele ondersteuning? Maar gaan mensen überhaupt wel naar de tandarts om hun gedrag te (laten) veranderen?

PMO
Uit onderzoek blijkt dat het helpt om te motiveren en te ondersteunen op basis van vroegdiagnostiek en risico-inschatting. Maar patiënten komen om hun gebit te laten repareren of schoonmaken, niet om een instructie te krijgen en een gesprek te hebben.
“We kampen met een imagoprobleem”, zegt Wiegman. “Het beeld dat de patiënt van ons heeft, moet worden omgebogen.
Ook het perspectief van waaruit we het periodieke mondonderzoek doen, moet veranderen. We moeten niet gaan zoeken wat we moeten repareren, maar we moeten mondziekten in een vroeg stadium opsporen. Op een zodanige wijze dat slechts minimale preventieve en/of zo min mogelijk curatieve interventies nodig zijn om verdere progressie te voorkomen. Pas dan valt de controle echt onder ‘care’.”

Een PMO vanuit een preventief perspectief ziet er beknopt als volgt uit:

  • Onderzoek, diagnostiek en in kaart brengen van (risico op) mondziekten
  • Communicatie, terugkoppeling en voorlichting daarover
  • Vastleggen van relevante bevindingen
  • Bepalen van de individuele termijn van het vervolgonderzoek

Heel wat anders dus dan de manier waarop de code A111 (periodieke controle) staat omschreven. Wiegman: “Die prestatiebeschrijving past beter bij het opstellen van een schaderapport, om met Cor van Loveren te spreken.”

Zorgdoel
Wiegman schetst de benodigde stappen van minder cure naar meer care.
Er zal een zorgplan moeten worden opgesteld. Stel diagnoses en spreek een doel af met de patiënt. Hou in de gaten of je op koers ligt. Het zorgdoel is hierbij iets anders dan de wens van de patiënt. De wens mag dan irreëel, maar het doel moet realistisch zijn.
Bij het halen van het zorgdoel is preventie heel belangrijk en dus het veranderen van gedrag/leefstijl. Om dit te bewerkstelligen zal er gebruik gemaakt moeten worden van Motivational Interviewing.
Per keer moet worden bekeken of de processen (zoals die van cariës en parodontitis) onder controle zijn en of het risicoprofiel hetzelfde is gebleven. Iemand die bijvoorbeeld zwanger is of in scheiding ligt, krijgt een ander risicoprofiel. Bekijk ook of de taakverdelingen nog juist zijn. Het bovenstaande valt allemaal onder care. “De laatste vraag die de mondzorger zich moet stellen, is of er herstel nodig is. Want dit valt onder cure.”

Door: Lieneke Steverink-Jorna

Bron:
Cursus Preventie; onderkennen en ondervangen van risico, ACTA- nascholingsprogramma Quality Practice, 2012

Lees meer over: Kennis, Scholing
Diabetes en mondgezondheid

Diabetes en mondgezondheid

Wie suikerziekte heeft moet extra letten op zijn gebit en tandvlees. Mensen met diabetes hebben vaker problemen met hun tanden en tandvlees. Dat kan komen door te veel suiker in uw bloed. En de hoeveelheid bloedsuiker blijft juist minder stabiel bij problemen in de mond. Zo kunnen patiënten in een kringetje ronddraaien. In deze folder lezen patiënten wat diabetes met de mond en tanden doet en wat ze zelf kunnen doen om problemen te voorkomen. Ook worden tips gegeven en antwoorden op veelgestelde vragen over diabetes en mondgezondheid.

Bestellen bij Ivoren Kruis

 

Lees meer over: Patiëntenfolders volwassenen