Als gedragswetenschappelijk docent (GW-docent) is dr. Yvonne Buunk-Werkhoven (psycholoog en mondhygiënist) sinds april 2021 parttime werkzaam bij de Huisartsopleiding Amsterdam UMC, locatie VUmc, in een vestiging in Hengelo. Daarnaast continueert ze -intrinsiek gemotiveerd- als onafhankelijk onderzoeker en adviseur diverse publieke (mond) gezondheidszorg projecten in het binnen en buitenland. Aan het begin van dit nieuwe jaar blikt zij terug en vooruit over het toepassen van theorieën, long-life learning en onderzoek en onderwijs.
Het toepassen van theorieën
De uitspraak: “There is nothing so practical as a good theory” (Kurt Lewin, 1951, grondlegger van de sociale psychologie) onderschrijf ik van harte. En als ik eerlijk ben, vind ik dat het toepassen van theorieën voor het oplossen van praktijkproblemen een must is! Met een optimale onderbouwing en om maximale effectiviteit te behalen, dient de aanpak van sociaal-maatschappelijke en gezondheidsproblemen idealiter gebaseerd te zijn op een gedegen theorie en onderzoek uit de sociale psychologie. In het merendeel van mijn onderzoeken heb ik het model van beredeneerd gedrag toegepast. Wereldwijd is en wordt mijn onderzoek nog steeds opgepakt, gerepliceerd en/of geciteerd. Dit gedragsmodel is onder de (mond)zorgprofessionals ook bekend als de theorie van gepland gedrag (Theory of Planned Behavior – TPB; Ajzen, 1988, 1991). Bovendien is het TPB-model -hoewel enkele onwetenden in mondzorg Nederland beter menen te weten- het meest gebruikte model en biedt het een bruikbaar kader voor toegepast onderzoek op sociaal en gedragswetenschappelijk gebied (Bosnjak, Ajzen, Schmidt, 2020). Eveneens is het model van beredeneerd gedrag duidelijk en eenvoudig toepasbaar om de psychologische oorzaken van gezondheidsgedrag in kaart te brengen, inclusief mondhygiënegedrag (Index for Oral Hygiene Behavior – OHB; Buunk-Werkhoven, et al., 2011). Valorisatie in optima forma van mijn basisonderzoek is te lezen in een Amerikaanse studie, waarin de onderzoekers van drie gerenommeerde universiteiten: Department of Computer Science, Harvard University; Institute for Social Research, University of Michigan; Schools of Dentistry & Engineering, University of California, Los Angeles (Anna Trella, et al., 2022) aan mijn TPB en OHB onderzoek refereerden met: “New approaches from behavioral sciences have potential for modifying individual oral health behaviors” ofwel vertaald: “Nieuwe benaderingen uit de gedragswetenschappen hebben de potentie om individueel mondgezondheidsgedrag aan te passen.”
M.i. is het des te meer opmerkelijk dat er in nationaal mondzorgonderzoek hardnekkig wordt ingezet op het Health Action Process Approach – HAPA-model (Schwarzer, 1992), dat volgens enkele mondhygiënist-onderzoekers veelbelovend lijkt… Echter, recente uitkomsten van een systematic review over mondzorginterventie studies met dit HAPA-model tonen aan, dat het gebruikte model, inclusief de bijbehorende constructen en doelgroepen, niet of nauwelijks op een correcte wijze wordt toegepast (van Nes, et al., 2022).
Overeenkomstig met hetgeen Festinger (1957) stelde, “dat mensen naar het verkleinen van dissonantie streven en daarvoor hun opvattingen of gedrag aanpassen”, observeer ik hier een interessante casus: “het niet juist kunnen/weten toepassen van het HAPA-model, plus het niet uitkomen van verwachtte resultaten, zouden bij de onderzoekers een sterk en pijnlijk gevoel, een cognitieve dissonantie, kunnen veroorzaken. Het zou voor de mondhygiënist-onderzoekers moeilijk zijn de ideeën waarmee alles begonnen was helemaal los te laten. Daarbij zou het mogelijk kunnen zijn dat deze onderzoekersgroep zo diep in hun eigen gelijk en benadering betrokken is, dat deze onderzoekers aanzienlijke moeite zouden blijven doen om het in stand te houden.”
Long-life Learning
Met het oog op een leven lang leren, en dat je nooit te oud bent om te leren, is een belangrijke motivatietheorie, de zelfbeschikkingstheorie – Self Determination Theory (SDT; Deci en Ryan, 2000). Deze theorie is helpend bij het begrijpen van leerprocessen en is ondersteunend aan onderwijsprocessen. De SDT stelt namelijk dat mensen uit zichzelf intrinsiek gemotiveerd zijn om zich te ontwikkelen. Echter, voor het behoud van intrinsieke motivatie dient er wel aan drie psychologische basisbehoeften worden voldaan.
- Autonomie
De eerste is het gevoel van autonomie (ik leer op mijn eigen wijze en ik heb voldoende eigen regie)
- Competentie
De tweede is het gevoel van competentie (ik kan het leren en ik ervaar voldoende mogelijkheid tot leren)
- Verbondenheid
De derde is het gevoel van verbondenheid (ik hoor erbij en ik heb goede relaties met relevante anderen).
Deze 3 psychologische basisbehoeften zijn niet enkel van belang voor het leren, het blijkt ook dat als iemand intrinsiek gemotiveerd is, het zelfsturend leren wel degelijk tot hoger welbevinden en tot betere prestaties leidt. Bovendien kan het (werk)overbelasting voorkomen.
Relatief veel van mezelf herken ik in bovengenoemde en als een heuse toegepaste sociaal psycholoog vind ik dat deze SDT motivatietheorie ook van toepassing kan zijn op (mond)zorgprofessionals. Immers, binnen mijn huidige werk bij de huisartsopleiding – waar ik samen met een huisartsdocent een vast duo vorm en wij gezamenlijk zowel het onderwijs voor artsen in opleiding tot huisarts (AIOS) als het ondersteunend onderwijs voor hun huisartsopleiders (HAO) verzorgen – is de motivatie voor een blijvende ontwikkeling van de eigen professionaliteit van de huisartsen die worden opgeleid, heel kenmerkend (zie opleidingsvisie).
Er zijn meerdere theorieën en modellen toe te passen op diverse (sociale) problemen om tot inzichten en oplossingen te komen (Buunk, Dijkstra, van Vugt, 2021). Zowel in mijn onderzoeksprojecten als in het (mond)gezondheidszorg onderwijs vind ik de stapsgewijze PATHS methode (Probleem-Analyse-Test-Hulp-Succes) een transparante aanpak en een erg handige kapstok voor het oplossen van ‘(mond)gezondheidszorg-problemen’ door middel van gedragsbeïnvloeding.
Onderzoek en Onderwijs
Onderwijs- en onderzoeksactiviteiten
In het afgelopen jaar heb ik in meerdere onderwijs- en onderzoeksactiviteiten geparticipeerd. Naast de reguliere aanstelling van twee dagen binnen de Huisartsopleiding Amsterdam UMC, waarin het begeleiden/coachen van de AIOS tijdens hun TerugKomDagen (TKD) met cursorisch onderwijs centraal staat, werkte ik als GW-docent zes maanden binnen een module Huisartsgeneeskunde, die de AMA’s als onderdeel van hun opleiding tot Algemeen Militair Arts volgen. Om mijn pedagogische en didactische competenties als docent te verbeteren volgde ik de Landelijke Educatie Docenten (LED) opleiding.
Online lezingen en gastcolleges
Op persoonlijke titel en ook vanuit mijn rol als zelfstandig onderzoeker/adviseur heb ik op locatie en soms online lezingen en gastcolleges gegeven. Op een Tandheelkundig congres voor mondzorgprofessionals in Litouwen, tijdens een Pelita Landelijke Naoorlogse Generatie dag in Bronbeek te Arnhem, en ook tijdens een Benefiet diner van de Stichting TitanE, die de nootmuskaatboeren op de Molukken steunt. Omdat mijn portret in het boek Rolemodels, 70 Molukse succesverhalen van fotograaf Ed Leatemia meereist in één van de 6 zeecontainers, was ik aanwezig bij de opening van de “Reizende Tentoonstelling | In 2 werelden | Molukkers in Nederland” in Assen, de woonplaats waar ik ben opgegroeid totdat ik op kamers ging wonen in Utrecht. En vlak voordat ik zelf naar Indonesië vertrok werd ik gevraagd om online een college te geven aan de studenten van de faculteit tandheelkunde (Fakultas Kedokteran Gigi) aan de Universitas Brawijaya in Malang, Indonesië. Onverwacht en tijdens mijn verblijf op het eiland Bandaneira (geboorteplaats van mijn opa) werd ik uitgenodigd om een gastcollege te geven aan de studenten en de staf van de Universitas Banda Naira op de Molukken. Als je me vraagt om één hoogtepunt van het jaar 2022, of zelfs van mijn carrière te noemen, dan is het wel dat de rector Dr. M. Farid schreef: “…when I heard you are a scientist, I did not think long to immediately invite you. We are very happy if you want to share your knowledge with our students. Moreover, you are also a Bandanes, we are very happy to meet our sister.”
Publicaties
Wederom werd ik spontaan letterlijk en ‘on the spot’ geconfronteerd met mijzelf. Naast het vele op afstand én online werken stond ik werkelijk even stil bij het momentum: waar ik sta in het echte leven, inclusief mijn gedragswetenschappelijk onderzoek- en onderwijs leven. Opnieuw realiseerde ik me wat ik allemaal heb bereikt. Als co-auteur publiceerde ik in 2022 niet enkel een Engelstalige publicatie over hoe effectief tandenpoetsen in het onderwijs voor Indonesische basisschoolkinderen is, al dan niet door beïnvloeding van omgevingsfactoren. Ook was ik als coördinerende auteur betrokken bij de Spaanstalige publicatie over de uitgebreide theorie van gepland gedrag toegepast op mondhygiëne bij Peruaanse studenten, waarvan overigens een Engelstalige versie als open access publicatie beschikbaar is.
Gastdocent
Zeer kort dag en eveneens vrij onverwacht, aan het einde van het jaar, werd ik uitgenodigd om online als gastdocent mijn programma ‘Oral Health Psychology and Communication’ aan eerstejaars mondhygiëne studenten, eerstejaars tandartsassistenten en aan derdejaars studenten tandtechnici van de Kauno Kolegija in Litouwen te geven. Dit programma is overeenkomstig met het Visiting Professor ‘3 in One programma 2020’ aan de tandheelkunde faculteit van de Universitas Brawijaya, zie het eerdere artikel hierover op dentalinfo.nl
E-magazine mondgezondheid bij topsporters
Creatieve interventies in de mondzorg en met name de ontwikkeling van goed onderbouwde, effectieve en efficiënte interventies is als een belangrijk onderwerp aan de orde gekomen. Te meer, omdat door collega-mondhygiënist Jolanda Gortzak samen met mij een uniek e-magazine over sport en mondgezondheid is ontwikkeld en gelanceerd als onderdeel van het project ‘Sport Fit met een Gezond Gebit’. We schrijven hierover een wetenschappelijk manuscript en dit project wordt vervolgd in 2023. Op de laatste ochtend van de lesweek presenteerden samengestelde groepjes studenten van de verschillende opleidingen hun ‘rapid fire’ (5 minuten presentatie).
Peer-reviews
Als klap op de vuurpijl, voelde ik me zeer vereerd en erkentelijk dat ik eind december de doctoraatsverdediging van Dr. Gitana Rederiene in de Medische en Gezondheidswetenschappen, Volksgezondheid (PhD in Public Health) aan de Vilniaus universitetas / Vilnius University in Litouwen mocht bijwonen. Als belangrijk onderdeel van haar proefschrift hebben we gezamenlijk 2 internationale peer-reviewed publicaties geschreven. Ook kon ik nog een kennismakings- en evaluatiegesprek met de directeur regelen, waarin we tegelijk de plannen voor het jaar 2023, inclusief het programma -een intensieve tiendaagse cursus- over het onderwerp “Mondgezondheidspsychologie en communicatie” aan de Kauno Kolegija (Kaunas University of Applied Sciences) als gastdocent konden bespreken.
2023
Het nieuwe jaar 2023 is aangevangen en allerlei lopende projecten worden vervolgd. Er zijn initiatieven en plannen in de maak… Wie weet waar het allemaal toe zal leiden en wat het zal opbrengen? Mijn voornemens zijn positief gestemd met aandacht voor een inspirerend, gezond en gelukkig leven. Én dat wens ik iedereen – in het persoonlijk en werk leven- van harte toe!
Yvonne Buunk-Werkhoven
