Tandartsen en mondhygiënisten zijn in staat om op verantwoorde wijze hun reguliere zorgverlening te hervatten, melden de mondzorgkoepels. De Commissie Leidraad Mondzorg Corona heeft voor de hervatting een leidraad opgesteld met veilige richtlijnen. Ook hielden de KNMT, ANT, NVM-mondhygiënisten en ONT op 18 april een gezamenlijk webinar ‘Samen professioneel omgaan met corona’.
Leidraad hervatting mondzorg
Mondzorgverleners hebben de conceptversie van deze leidraad ontvangen van hun beroepsorganisatie.
De mondzorgkoepels stemmen in nauw overleg met VWS, de NZa, IGJ en ZN de koers voor hervatting van het werk af. VWS heeft haar waardering voor de leidraad uitgesproken en heeft aangegeven dat het RIVM en IGJ op korte termijn zullen reageren.
Op verzoek van minister Van Rijn hebben de mondzorgkoepels het advies om per 20 april het werk te hervatten opgeschort tot na de persconferentie dinsdag van premier Mark Rutte.
Webinar mondzorgkoepels
Op zaterdag 18 april hielden de KNMT, ANT, NVM-mondhygiënisten en ONT een gezamenlijk webinar ‘Samen professioneel omgaan met corona’. Hierin gaven zij een toelichting op de werkwijze achter de schermen om de mondzorg door de coronacrisis te loodsen en beantwoordden zij vragen van deelnemers.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/werk-hervatten-startblok.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-20 11:35:442023-11-02 16:38:03Mondzorgpraktijken staan klaar om werk te hervatten
Gezondheidsorganisaties zetten hotlines op voor geestelijke gezondheid om ondersteunend personeel te helpen bij hun samenwerking in de bestrijding van het coronavirus.
Als onderdeel van een pakket COVID-19-maatregelen kunnen Britse zorgmedewerkers nu gratis een nummer bellen of sms’en om ondersteuning en advies te krijgen van duizenden speciaal opgeleide vrijwilligers. Dit gebeurd op initiatief van de National Health Service (NHS).
Meer dan 1.500 van deze vrijwilligers zijn afkomstig van goede doelen, waaronder Hospice UK, de Samaritanen en Shout. Ze luisteren naar de medewerkers die bellen en bieden psychologische ondersteuning wanneer dat nodig is. Als NHS-personeel verdere hulp nodig heeft, worden ze doorverwezen naar andere diensten – van financiële hulp tot ondersteuning van specialistische rouwverwerking.
Prerana Issar, Chief People Officer van de NHS, zegt: “We moeten er alles aan doen om onze fantastische NHS-mensen te ondersteunen bij hun zorg voor mensen door deze wereldwijde gezondheidsnoodsituatie. Daarom hebben we een scala aan ondersteuning ontwikkeld voor alle NHS-medewerkers De NHS doet terecht alles wat we kunnen voor ons personeel, maar het beste wat het publiek kan doen voor verpleegkundigen, artsen en ander NHS-personeel, is hen te beschermen door binnen te blijven en hun handen te wassen.”
Voorkom burn-out
Dr. Mahrukh Khwaja is een in Kent gevestigde tandarts, met een dubbele graad in psychologie en accreditatie in mindfulness- en veerkrachtonderwijs. Als oprichter van het welzijnsbedrijf Mind Ninja gelooft ze dat steun aan de belangrijkste werknemers tijdens de pandemie cruciaal is.
“Ik geloof dat dergelijke welzijnsinitiatieven een veelbelovende start zijn om de gezondheidswerkers onder enorme druk te ondersteunen”, aldus Khwaja. “Zorgen bespreken met getrainde vrijwilligers kan zeker helpen bij het bieden van psychologische ondersteuning, vooral bij acute stressoren.”
“De componenten mindfulness, positieve psychologie en cognitieve gedragstherapie van deze apps kunnen met name gunstig zijn voor tandheelkundige professionals. COVID-19 zal ingrijpende langetermijneffecten hebben op de tandheelkunde en een langetermijnbenadering om het welzijn te verbeteren is essentieel”, volgens de tandarts.
Hulp voor Nederlandse tandartsen
KNMT-leden kunnen voor vragen over de gevolgen van de coronacrisis voor de mondzorg of contact over het KNMT-beleid daarin bellen met voorzitter Wolter Brands en penningmeester Henk Donker. Dit kan elke woensdag tussen 14.00 en 16.00 uur, via tel. 030 6076 305, meldt de KNMT.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/hotline.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-16 09:00:122020-04-21 11:47:47Hotlines voor geestelijke gezondheid zorgmedewerkers en tandartsen
Checkbox tools zijn niet een favoriete bezigheid in de praktijk, immers het vereist een vorm van waarden en normen, discipline en teamwork. Echter, het is precies datgene wat we nodig hebben om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Samen zullen we dit moeten doen. Daarom heeft een groep mondhygiënisten waaronder Annemarie Frederiks, Maja Koster, Tiffany Claus en donateurs van Stichting Goed Gebekt een triage e-tool gemaakt: Safe work space.
Geen stap overslaan bij afspraak en behandeling
De e-tool zorgt ervoor dat er geen enkele stap overgeslagen kan worden in het proces van afspraken plannen én daadwerkelijk een cliënt in de praktijk zien. Het maakt, binnen 30 seconden een verslag van elke handeling zodat je kunt bewijzen dat je niet zomaar elke cliënt ontvangt maar goed en correct het stappenplan hebt doorlopen. Het straalt daarnaast veiligheid uit. “Wij weten dat wij zeer zorgvuldig en hygiënisch werken, maar juist in deze tijden zal veiligheid uitstralen belangrijk worden”, zegt Tiffany Claus.
“Met de e-tool vergewist de praktijkhouder zich ervan dat iedereen in de praktijk veilig werkt. Dit geeft niet alleen vertrouwen, maar schept ook duidelijkheid bij aansprakelijkheidsvragen in arbeidsrelaties in het handelen op de werkvloer. Omdat er geen persoonsgegevens van cliënten opgeslagen worden, hoeven er geen extra beveiligingsmaatregelen getroffen worden bij het gebruik.”
Safe work space verzorgt komende weken diverse gratis webinars.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/safe-workspace.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-15 15:40:392022-12-14 11:55:09Checktoolbox Safe work space: geen enkele (behandel) stap overslaan in coronatijd
Artificial Intelligence kan ook binnen de tandheelkunde een verschil maken. Waar nu nog wordt gewerkt met complexe software en een workflow met veel stappen, kunnen processen in de toekomst worden geautomatiseerd. Verslag van de lezing van dr. David Anssari Moin tijdens het wintersymposium van de NVDMFR.
Diagnostische accuratesse bij dentale radiografie
Artificial Intelligence kan worden toegepast om de diagnostische accuratesse bij dentale radiografie en diagnostiek te verhogen. Er zijn accurate gouden standaards beschikbaar, echter kan een andere diagnostische test worden verkozen boven een gouden standaard omdat de diagnostische test minder invasief of eenvoudiger is. Een ideale test heeft een hoge sensitiviteit en specificiteit. De sensitiviteit voor het diagnosticeren van dentinecariës op een bitewing-opname is 0.36 – 0.56 (Schwendicke et al., 2015). Ook is er weinig overeenstemming tussen verschillende beoordelaars (gemiddelde Cohen’s kappa 0.21) in het beoordelen van panorama-opnamen op parodontale en periapicale afwijkingen (Caballero et al., 2017). Met behulp van Artificial Intelligence kan de sensitiviteit en overeenstemming tussen beoordelaars verhoogd worden.
In te toekomst wordt het mogelijk om röntgenbeelden automatisch te analyseren. Op dit moment werkt Promaton aan een programma waarmee panorama-opnamen automatisch kunnen worden geanalyseerd. Het programma is al in staat om elementen en tandheelkundige materialen zoals restauraties, wortelkanaal vullingen, kronen en bruggen, implantaten en wortelresten te herkennen. Dit wordt momenteel uitgebouwd naar de automatische detectie van cariës, periapicale laesies en non-dentale pathologieën (cystes en bottumoren) en de metingen van botniveaus op peri-apicale röntgenfoto’s. De diagnostische accuratesse (F1-score) van dit programma is gelijk aan die van artsen (0.9).
Automatisch segmenteren en classificatie van de essentiële structuren uit CBCT-scan en optische tandscans
Daarnaast wordt er op wereldwijde schaal gewerkt aan het automatisch segmenteren en classificatie van de essentiële structuren (kaakbot, tanden, canalis mandibularis) uit een CBCT-scan en optische tandscans. Dit kan worden toegepast in de behandelplanning voor orthodontie en implantologie. Deze toepassingen voor de orthodontie en implantologie kunnen er voorzorgen dat de huidige virtuele behandelsimulaties, zoals toegepast voor clear aligners of guided implantologie, geautomatiseerd en sterk vereenvoudigd kunnen worden. Een andere toepassing op dit gebied is een geautomatiseerde cephalometrische analyse op laterale schedelprofielopnamen.
Artificial Intelligence is niet eenvoudig. De dentale image data bevat complexe ziektebeelden, en het ziektebeeld neemt slechts een klein deel van de data in beslag. De data moet daarnaast worden gevalideerd door een dental professional. Om de diagnostische accuratesse te verbeteren, zijn grote datasets nodig. Deze uitdagingen nemen we mee naar de toekomst.
Literatuur
Anssari Moin, D., Hassan, B., Mercelis, P., & Wismeijer, D. (2013). Designing a novel dental root analogue implant using cone beam computed tomography and CAD/CAM technology. Clinical Oral Implants Research, 24, 25-27.
Caballero A. D., Arenas Y. H., & Acosta S. M. (2017). Inter-examiner concordance in the assessment of periodontal findings by means of panoramic X-rays. Revista Odontológica Mexicana, 21, 98-102.
Schwendicke, F., Tzschoppe, M., & Paris, S. (2015). Radiographic caries detection: a systematic review and meta-analysis. Journal of Dentistry, 43(8), 924-933.
Verweij, J. P., Jongkees, F. A., Moin, D. A., Wismeijer, D., & Van Merkesteyn, J. P. R. (2017). Autotransplantation of teeth using computer-aided rapid prototyping of a three-dimensional replica of the donor tooth: a systematic literature review. International Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, 46(11), 1466-1474.
Verweij, J. P., van Westerveld, K. J., Moin, D. A., Mensink, G., & van Merkesteyn, J. R. (2019). Autotransplantation With a 3-Dimensionally Printed Replica of the Donor Tooth Minimizes Extra-Alveolar Time and Intraoperative Fitting Attempts: A Multicenter Prospective Study of 100 Transplanted Teeth. Journal of Oral and Maxillofacial Surgery, 78(1), 35-43.
David Anssari Moin, tandarts-implantoloog en oprichter van het bedrijf Promaton Artificial Intelligence.
Verslag voor dental INFO door Joey de Boer, Thierry Roseboom en Hanneke den Uil, derdejaars masterstudenten tandheelkunde aan ACTA, van de lezing van dr. David Anssari Moin, tijdens het Wintersymposium van de Nederlandse Vereniging voor DentoMaxilloFaciale Radiologie (NVDMFR)
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/02/artificial-intelligence-in-de-tandheelkunde.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-14 14:03:252020-04-14 14:03:25Artificial Intelligence in de tandheelkundige diagnostiek
In diverse online groepen is er nogal wat discussie. Moeten we aan het werk in de praktijk of niet? Zijn we nou een besmettingsgevaar en wanneer wel en wanneer niet? Is het al besmettelijk voordat er symptomen ontstaan? Is mondgezondheid nu juist belangrijk of van ondergeschikt belang? De Commissie Leidraad Mondzorg Corona is bezig om dit grondig te bekijken maar niet iedereen heeft de mogelijkheid om dit af te wachten. Er dreigt wederom een twee splitsing te vormen in ons vakgebied, namelijk tussen wel werken en niet werken.
Blog door Lieneke Steverink-Jorna
Secundaire ramp
Duidelijk is dat we in ons vak klinisch gezien geen anderhalve meter afstand kunnen bewaren. Daarom zijn er praktijken die creatief aan de slag zijn gegaan met online consulten. De reguliere zorg blijft nodig en zal op een gegeven moment sowieso weer moeten starten. Te lang wachten met reguliere zorg in het algemeen zou een ‘secundaire ramp’ kunnen beteken. De huisartsen merken nu al dat mensen wegblijven van de praktijk terwijl ze weleens hartklachten zouden kunnen hebben. Het is van essentieel belang dat deze mensen wel de huisarts bellen. Anders gaan er nog meer mensen dood terwijl zij geen corona hadden. Hart- en vaatziektes hebben ook een relatie met parodontitis. Aan de andere kant worden hartpatiënten als ‘kwetsbaar’ bestempeld en zouden thuis moeten blijven.
Porte d’entrée
Tandarts-onderzoeker Marjolijn van Dijk plaatste een filmpje over Porte d’entrée: Onderzoek Covid-19. Zij wijst erop dat haar informatie (nog) incompleet is maar dat er geen tijd te verliezen is. Zij vertelt dat ons beroep een heel hoog besmettingsrisico draagt. Echter geldt dit volgens haar alleen zonder het nemen van hygiënemaatregelen.
Bekijk hieronder de video van Marjolijn van Dijk
Ze legt uit dat een bacterie in vergelijking met een virus geweldig groot is. Een virus kan niet zonder gastheer overleven en maakt gebruik van onze cellen. Een virus heeft eenvoudig toegang tot het lichaam als het beschadigd is. Gezond epitheel kan het virus tegenhouden. In geval van parodontitis bestaat er echter een porte d’entrée. De onderzoeker zou hierbij kunnen bedoelen dat mensen met parodontitis, wat ze als ‘open wond’ omschrijft, sneller het virus zouden kunnen oplopen. Een virus kan ook veel makkelijker het lichaam binnendringen dan een bacterie. We weten al dat bacteriën ons lijf binnen kunnen komen in het geval van parodontitis.
Ook legt ze uit dat als je besmet raakt met Covid-19 er niet meteen sprake is van koorts. Dat komt omdat dit nieuwe virus niet meteen herkend wordt door het lichaam en dus niet meteen overgaat tot een afweerreactie. De tegenactie van het lichaam op de aanval van het virus (koorts) begint pas na iets meer dan 7 dagen. Deze actie is een reactie waar het normaal gesproken genoeg aan heeft omdat het al weet hoe te reageren. Bij Covid-19 is dit niet het geval en moet het lichaam opzoek naar een oplossing; de juiste antistoffen (IgG). Op het moment dat je immuunsysteem niet goed op orde is, dan duurt dat langer en verloopt de ziekte intensiever. Zolang de juiste antistoffen niet aanwezig zijn, blijft het lichaam in een vechtmodus en blijft de koorts hoog.
Volgens deze onderzoeker is het van belang om de preventieve zorg weer op te pakken, juist om besmettingsgevaar tegen te gaan.
Zo zou de tong beschadigd kunnen raken door een afgebroken vulling en deze kunnen we dan afvlakken of vervangen. Zo zouden we wellicht juist de curve laten afbuigen en zorgen dat minder mensen op de IC belanden. Of onze hygiëne-maatregelen die we nu hebben genoeg zijn, blijft nog onduidelijk uit deze YouTubevideo.
Een leven zonder SARS-CoV-2 bestaat niet meer
De broers Dr. Dr. Markus Tröltzsch en Dr. Dr. Mathias Tröltzsch, beiden tandarts en specialisten MKA-chirurgie, schreven het artikel ‘Es gibt keine Zeit nach Covid-19; nur eine Zeit vor Covid-19 und eine zeit mit Covid-19.’ Dit artikel is in het Nederlands vertaald door Robert van Es, Hans van Pelt en Michaël Smulder.
Hierin schrijven zij het volgende:
Besmetting
De belangrijkste manier van besmetting blijkt volgens beoordeling van het Duitse Robert Koch Institut (RKI) de druppelinfectie te zijn. Zelfs als de besmettelijkheid van aerosolen in dit gebied in principe mogelijk is, is daarvoor momenteel geen duidelijk bewijs.
Virusdeeltjes zitten in de aerosolen maar deze komen in minder grote hoeveelheden voor dan het al tien jaar onderzochte SARS-CoV-1. Er wordt in een onderzoek concludeert dat in het laboratorium onder experimentele omstandigheden – let wel: in een gesloten, niet-geventileerde ruimte – een infectie niet kan worden uitgesloten. Dit is geen reële situatie voor een ruimte waar zich personen bevinden en waar mogelijk zelfs afzuiging etc. wordt toegepast.
De Duitse Vereniging voor Ziekenhuishygiëne is een voorstander van een voorzichtige normalisering van ons handelen en benadrukte dat met name infecties voortkomen uit normaal spreken, zingen of hoesten. De belangrijkste bron van infectie zijn nietsvermoedende contacten buiten de professionele omgeving. Deze contacten zijn maar deels controleerbaar.
Mond/neusmaskers, hoofdbedekking en beschermbril
Onze mond/neusmaskers, gecombineerd met een hoofdbedekking (operatiemuts), een beschermbril en, indien nodig een wegwerpjas, wordt momenteel voor de behandeling van niet-symptomatische en gezonde patiënten door de Duitse RKI en veel tandheelkundige instanties aanbevolen. Dit wordt vaak bekritiseerd en er worden mond/neusmaskers met een hogere filtercapaciteit (FFP) geëist. De niveaus FFP 1, 2 en 3 komen voort uit het in een laboratorium bepaald percentage deeltjes (met een grootte van maximaal 0,6 micron) dat de maskers kan passeren. Aerosoldeeltjes hebben een diameter van minder dan vijf micrometer. In een experimentele opstelling is de mate waarin deze maskers kunnen filteren dus veel beter dan de gebruikelijke mond/neusmaskers. Er is momenteel echter onvoldoende bewijs om te zeggen dat de FFP-maskers in de dagelijkse praktijk beter zijn.
Er bestaan klinische studies die aantonen dat ondanks de hogere mate waarin de FFP2 en FFP3 maskers filteren (N95 in het Engels) deze toch meer permeabel zijn dan de gebruikelijke mond/neusmaskers vanwege onvoldoende afsluitende randen. Biedt het gebruikelijke mond/neusmasker ons voldoende bescherming voorinfecties? In geen geval, maar dat was al voor de uitbraak van Covid-19 zo.
In de tandheelkunde kliniek in Wuhan raakten slechts 0.47 procent van de daar werkzame personen besmet ondanks de onder normale omstandigheden uitgevoerde behandelingen en in een later stadium van symptomatische Covid-19 patiënten. Men gaat ervan uit dat beschermende hulpmiddelen meer infecties hebben voorkomen.
Advies van de twee Duitse kaakchirurgen
De twee kaakchirurgen stellen het volgende voor: “Draag in de praktijk altijd(!) –ook tijdens het voeren van een gesprek- een mond/neusmasker alsmede een beschermbril en zie af te van elke lichamelijke begroeting. Hiermee reduceert u het risico dat u induceert. De tandartsen en mondhygiënisten zullen waarschijnlijk gedurende een lange tijd de behandeltijden moeten verlengen om het risico op contact tussen patiënten te minimaliseren. De bestaande honoraria zullen hierop, en aan alle nog te nemen maatregelen, moeten worden aangepast. Mondzorg is onontbeerlijk in een modern gezondheidssysteem. Tandartsen en mondhygiënisten zijn specialisten voor orale gezondheid en medeverantwoordelijk voor een probleemloze voedselopname door de patiënten. Dat dient de fysieke én psychologische gezondheid van onze samenleving.”
FFP-masker
ACTA-wetenschappers Catherine Volgenant, Ilona Persoon en Hans de Soet schreven eerder een artikel over infectiepreventie in de mondzorg tijdens de uitbraak van SARS-CoV-2. Uit dit artikel blijkt dat het virus de ACE2-receptor gebruikt om de gastheer te infecteren.
ACE2-receptoren zijn vooral in het mucosale weefsel te vinden. Dit zit met name op de tongrug en de speekselklieren. De mond wordt ook hier als porte d’entrée bestempeld en ook als behuizing van het virus om andere gastheren te besmetten. In de mondzorgpraktijk komen nu geen zieke patiënten. Zo zou het gevaar van infectie geweken zijn. Toch blijft de vraag of enkel ademen door besmette patiënten zonder symptomen binnen de 1,5 meter besmettelijk zou kunnen zijn voor de behandelaar en andere patiënten. Dat is best waarschijnlijk. Daarom wordt er in het artikel van het NTvT gesproken over FFP-maskers terwijl we in de mondzorg normaliter chirurgische maskers dragen. En mag dit masker wel af na de behandeling of moet het opblijven in verband met de aerosolen? Kan iemand meteen weer in de stoel plaatsnemen of niet? De aerosol blijft lang hangen met het virus erin maar is het dan besmettelijk? Hierop is nog geen antwoord. Ook zijn de FFP-maskers wellicht niet zo makkelijk verkrijgbaar en is de vraag of wij geen maskers weghouden van de rest van de zorg. En kunnen wij de ruimtes voldoende ventileren?
Hoe belangrijk is de mondzorg in relatie tot longontsteking?
Hoe belangrijk zijn we als professionals in de mondzorg nu eigenlijk in deze tijd? Hoe belangrijk is preventie en de behandeling van parodontitis? Hoe zat het ook alweer met de relatie tussen longontsteking en mondhygiëne? Een pneumonie kan ontstaan bij patiënten die beademd worden. Is het noodzaak dat een bacteriële infectie bovenop het virus, een complicatie dus, wordt voorkomen?
Regelmatig bezoek tandarts vermindert risico op longontsteking
Uit een Japans onderzoek in 2017 is gebleken dat verpleeg- en verzorgingshuisbewoners met een tongflora waarin de micro-organismen Prevotella en Veillonella domineren een significant groter risico hebben op een aan longontsteking gerelateerde overlijden en op een hoger sterfterisico in het algemeen dan bewoners met een tongflora waarin Neisseria en Fusobacterium domineren.
Meer risico op complicatie bij slechte mondzorg
Zo’n 5-10% van de patiënten met een pneumonie krijgt een complicatie als empyeem (dit is pus/bacteriële ontsteking tussen de longbladen), een longabces of parapneumonische effusie (overmatige longvochtproductie als reactie op een pneumonie) bleek uit onderzoek (Fletcher et al, 2014). Hoe frequent longabcessen voorkomen is onbekend, maar patiënten die hun gebit slecht verzorgen lopen meer risico, vanwege mogelijke aspiratie van vooral anaerobe pathogenen uit de orofarynx bleek uit onderzoek (Barlett, 2005; Allewelt, 2007). Slechte mondhygiëne is een risicofactor voor het ontstaan van longinfecties. ¬Sanering van het gebit helpt een recidief van het longabces te voorkomen.
Samenvattend wordt er door de Practice Alert van de American Association of Critical Care Nurses (AACN) geadviseerd om een uitgebreid programma voor mondhygiëne op de IC of op de afdeling acute zorg af te wikkelen bij patiënten die een hoog risico hebben op beademing gerelateerde longontsteking:
Poets tanden, tandvlees en tong ten minste 2 keer daags met een zachte tandenborstel voor kinderen of volwassenen
Bevochtig mondslijmvlies en lippen elke 2 tot 4 uur
Spoel de mond van volwassen patiënten die hartchirurgie ondergaan twee keer per dag met chloorhexidine tijdens de perioperatieve periode
Bij andere groepen wordt routinematig mondspoelmiddel met chloorhexidine momenteel niet aangeraden
KRINKO
De Kommission für Krankenhaushygiene und Infektionsprävention (KRINKO) van het Duitse Robert Koch-Institut, adviseerde in 2013 het volgende:
De commissie erkent mechanische gebitsreiniging met antiseptische mondspoeling als een belangrijk onderdeel van basale mondzorg.
“De commissie doet de volgende aanbeveling: Regelmatige mondzorg met beproefde antiseptica (categorie IA).”
Richtlijn Society for Healthcare Epidemiology of America
In de richtlijn Strategies to prevent ventilator-associated pneumonia in acute care hospital (2014): SHEA (Society for Healthcare Epidemiology of America) zijn praktische aanbevelingen geactualiseerd om ziekenhuizen voor acute zorg te ondersteunen bij het implementeren en prioriteren van strategieën ter preventie van beademingsgerelateerde pneumonie (VAP) en andere beademingsgerelateerde voorvallen (VAE) en om de resultaten voor mechanisch beademde volwassenen, kinderen en pasgeborenen te verbeteren.
VAP en VAE zijn schadelijk voor patiënten en zorgen voor hogere kosten. Het sterftecijfer door VAP wordt geschat op ongeveer 10%. Uit klinische onderzoeken blijkt dat ook nu nog 5% tot 15% van beademde patiënten nosocomiale pneumonie ontwikkelt.
Uittreksel van de SHEA-richtlijn
Op basis van klinisch bewijs en consensus onder deskundigen geeft SHEA aanbevelingen over diverse basisprocedures en speciale procedures ter verbetering van de resultaten:
In de speciale procedures is voor mondzorg opgenomen:
Selectieve orale of enterale ontsmetting.
Regelmatige mondverzorging met chloorhexidine.
Profylactische probiotica.
Spoeling met een zoutoplossing voorafgaand aan tracheale uitzuiging.
Mechanische gebitsreiniging.
NHS
De Engelse National Health Service (NHS) richtlijn High impact intervention care bundle to reduce ventilation-association pneumonia, van het National Resource for Infection Control, 2011 zegt het volgende:
Elementen van het zorgproces: De 6 onderstaande maatregelen worden als ‘good practice‘ aanbevolen:
De mond wordt elke zes uur met chloorhexidinegluconaat (≥ 1-2% gel of vloeistof) gereinigd. Aangezien chloorhexidine door tandpasta kan worden geïnactiveerd, moet er een pauze van minstens 2 uur worden aangehouden tussen het gebruik van chloorhexidine en tandenpoetsen. Tanden worden elke 12 uur gepoetst met gewone tandpasta.
Resultaten inzet van mondzorg op de IC
Er is een meta-analyse uitgevoerd om het effect te beoordelen van mondzorg met antiseptica op de prevalentie van beademingsgerelateerde pneumonie (VAP) bij ernstig zieke volwassen patiënten. Mondzorg met antiseptica zorgde voor een significante afname van de prevalentie van VAP. Het gebruik van chloorhexidine had een preventief effect op de incidentie van VAP bij mechanisch beademde patiënten. De tot nu toe uitgevoerde gerandomiseerde onderzoeken tonen aan dat tandenpoetsen in verband wordt gebracht met een trendmatige verlaging van VAP-percentages bij geïntubeerde, mechanisch beademde, ernstig zieke patiënten. Er is geen duidelijk verschil tussen elektrisch en handmatig tandenpoetsen. Mechanische reiniging met behulp van een tandenborstel blijft de belangrijkste factor in mondhygiëne. Onderzoek toont aan dat het soort mondspoelmiddel dat wordt gebruikt minder cruciaal is dan het feit dat mechanische reiniging met een tandenborstel en een standaard mondzorgprotocol worden toegepast om het effect op de afname in kolonisatie van tandplaque te bereiken. Uit een onderzoek bleek tandenpoetsen geen effect te hebben op het sterftecijfer op de intensive care of in het ziekenhuis en evenmin op de verblijfsduur op de intensive care. Uit een ander onderzoek bleek het wel de kosten in te dammen. De implementatie van een mondzorgprotocol en een pakket beademingsmaatregelen leidde tot een afname van het VAP-percentage van 89,7% bij mechanisch beademde patiënten van 2004 tot 2007. Daarmee werd ook het verbruik van antibiotica verminderd. Deze gegevens komen uit het rapport van Halyard, Mondzorg bij mechanisch beademde patiënten.
Wat vinden mensen op de IC er zelf van?
In een onderzoek onder kwetsbare ouderen (door D. Niesten, W.J.M. van der Sanden en A.E. Gerritsen geplaatst in het NTvT, 2015) kwam dit naar voren: Een man op een intensive care unit legde uit dat hij zijn tanden poetste om zich ‘normaal’ te voelen. “En ik wilde me ook gewoon weer normaal voelen. Als je je dagelijkse handelingen maar gewoon doet, haren kammen, tandenpoetsen, dan is het net alsof je niet zo ziek bent” (man, 75, praat over zijn recente verblijf in de intensive care na een acuut nierfalen).
Conclusie
Het lijkt er dus op dat mondzorg toch een belangrijke plek inneemt in deze tijd van de Covid-19 uitbraak. Misschien zelfs niet weg te cijferen. Wel blijven er nog enige vragen staan en is het noodzaak om het advies van de Commissie Leidraad Mondzorg Corona af te wachten alvorens we reguliere zorg gaan leveren.
Door:
Lieneke Steverink-Jorna, mondhygiënist
Bronnen:
Een Leven Zonder Sars-COV-2 bestaat niet meer van Dr.Dr. Markus Tröltzsch en Dr.Dr. Mathias Tröltzsch
Halyard
YouTube video, Marjolijn van Dijk
The New England Journal of Medicine
ACTA
The Journals of Gerontology
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/hoe-belangrijk-is-mondzorg-tijdens-coronacrisis.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-14 13:30:202021-10-13 11:21:50Hoe belangrijk is de mondzorg in de coronacrisis?
De laatste weken zijn de verschillende financiële regelingen gepubliceerd door de Rijksoverheid en Zorgverzekeraars Nederland (ZN). Denk aan de NOW, de ZN-regeling voor Zvw, de ZN-regeling voor Wlz, de TOZO en de TOGS.
Mondhygiënisten kunnen zich vanaf 1 april 2020 laten registreren bij het CIBG om in het kader van de taakherschikking zelfstandig een aantal voorbehouden handelingen te mogen uitvoeren. Het tijdelijk besluit zelfstandige bevoegdheid geregistreerd mondhygiënist gaat in op 1 juli 2020.
Taakherschikking per 1 juli in werking
Er wordt al lange tijd door voor- en tegenstanders over gesproken: de taakherschikking waarbij mondhygiënisten zelfstandig een aantal handelingen mogen uitvoeren die nu nog voorbehouden zijn aan tandartsen. Er is nu besloten dat per 1 juli 2020 het tijdelijk besluit zelfstandige bevoegdheid geregistreerd-mondhygiënist in werking zal treden.
Als het besluit is ingegaan, dan kunnen geregistreerde mondhygiënisten zonder opdracht van een tandarts bepaalde handelingen uitvoeren. De handelingen waar het om gaat zijn: primaire caviteiten boren, verdoving toedienen en röntgenfoto’s maken.
Registratie vanaf 1 april
Om als mondhygiënist zelfstandig deze voorbehouden handelingen te mogen uitvoeren, moet je ingeschreven staan in het tijdelijk register van het CIBG. Vanaf 1 april 2020 kunnen mondhygiënisten een aanvraag voor registratie indienen bij het CIBG. Het gaat voorlopig om een experiment dat vijf jaar duurt.
Samenwerkingsafspraken
De beroepsverenigingen voor tandartsen KNMT en ANT en de beroepsvereniging voor mondhygiënisten NVM-mondhygiënisten hebben samenwerkingsafspraken gemaakt om het experiment zo goed mogelijk te laten verlopen.
Evaluatie door Maastricht UMC+
Maastricht UMC+ zal zowel gedurende de periode van vijf jaar als na afloop het experiment evalueren. Er zal worden gekeken of geregistreerde mondhygiënisten en tandartsen op deze manier doelmatig ingezet kunnen worden en of de kwaliteit van de behandeling van patiënten op niveau blijft. Bij een positieve uitkomst kunnen de voorbehouden handelingen dan definitief door geregistreerde mondhygiënisten worden uitgevoerd.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/registreren.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-14 13:00:252020-04-14 13:58:10Taakherschikking: Mondhygiënisten kunnen zich vanaf 1 april laten registreren bij het CIBG
De mondzorg ligt op het ogenblik voor het grootste deel plat door het coronavirus. Maar een deel van het werk gaat wel door. Wat nu als je werkgever jou gewoon wil inzetten bij werk met patiënten, terwijl je tot een risicogroep hoort? Mag je dan weigeren om te komen werken?
Vraag van een lezer
Een lezer stelde de vraag aan dental INFO of zij verplicht kan worden om door te werken. Zij werkt als assistente bij een orthodontist en behoort door medische klachten tot de risicogroep voor het coronavirus. Ze meldt erbij dat er in de praktijk heel veel preventieve maatregelen worden genomen, dat er gewerkt wordt met chirurgisch mondmasker, beschermbril, handschoenen en plastic poncho en dat er steeds maar één patiënt tegelijk in de praktijk aanwezig is.
Wel of niet thuiswerken
Het kabinet heeft werkgevers opgeroepen om werknemers zo veel mogelijk thuis te laten werken. Als thuiswerken geen optie is, zoals in de mondzorg, dan kan de werkgever de werknemers verplichten om gewoon naar de werkplek te komen om daar hun functie uit te oefenen. Op de werkvloer moeten dan wel bepaalde regels worden nageleefd zoals diverse hygiënevoorschriften en de anderhalvemeterregel. Werknemers met ziekteverschijnselen die op corona kunnen duiden, mogen niet op hun werk verschijnen. Als er een concreet risico op besmetting bestaat, dan gelden er aanvullende eisen voor beschermingsmaatregelen.
Alleen doorwerken bij spoed
Het uitvoeren van reguliere behandelingen wordt, vanwege de huidige coronacrisis, op dit moment afgeraden. Spoedeisende mondzorg wordt nog wel verleend, dat wil zeggen bij:
dento-alveolair trauma waarbij repositie en replantatie noodzakelijk is, of als er sprake is van een gecompliceerde kroonfractuur met pulpa expositie;
nabloeding na een behandeling;
hevige pijn;
mogelijk levensbedreigende ontstekingen.
Spoedzorg bij orthodontiepatiënten
Ook orthodontisten worden aangeraden reguliere behandelingen op te schorten en alleen spoedeisende zorg te verlenen. De orthodontist bepaalt hierbij of interventie nodig is. Behandelingen die niet uitgesteld kunnen worden, mogen bij patiënten zonder (verdenking van) corona met de normaal gangbare beschermingsmaatregelen in de eigen praktijk worden uitgevoerd.
Kwetsbare werknemers
Maar zijn werknemers met een gezondheidsrisico verplicht om onder de huidige omstandigheden in een mondzorgpraktijk door te werken als hun werkgever dat wil? In de Arbowet is opgenomen dat werkgevers moeten voorkomen dat de gezondheid van werknemers door het werk negatief wordt beïnvloed. Kwetsbare werknemers moeten extra beschermd worden.
In het geval van corona wordt onder kwetsbare werknemers verstaan: ‘medewerkers die een verhoogd risico lopen op een ernstig beloop van een SARS-CoV-2-infectie’. Dit zijn onder andere mensen met chronische afwijkingen en functiestoornissen van de luchtwegen en longen, chronische hartaandoeningen en diabetes mellitus.
Richtlijnen RIVM
Volgens recente richtlijnen van het RIVM (van 7 april) kunnen kwetsbare medewerkers gewoon hun werk blijven doen mits er gewerkt wordt volgens de coronarichtlijnen en er gebruik wordt gemaakt van persoonlijke beschermingsmiddelen en/of fysieke barrières. Er wordt bij vermeld dat er altijd in goed overleg en met gezond verstand bekeken moet worden hoe het werk kan worden uitgevoerd. Er is daarbij altijd een individuele risico-inschatting nodig. De bedrijfsarts adviseert hierin.
Als voldoende bescherming niet mogelijk is, dan moet een werknemer met een verhoogd gezondheidsrisico worden vrijgesteld van werkzaamheden als deze werknemer bij het werk het risico loopt om besmet te worden.
Melding doen
Als je als werknemer denkt dat de coronarichtlijnen niet goed worden nageleefd, dan kun je aan de inspectie SZW vragen om een controle te komen doen. Bij een zorginstelling kun je als de gezondheid van patiënten in gevaar is, ook een melding doen bij de IGJ. Na een melding moet je tot de komst van de inspectie door blijven werken, behalve als er acuut ernstig gevaar is. Een werknemer mag dan het werk neerleggen met doorbetaling van loon.
Bronnen: Eldermans | Geerts Advocaten, Juridisch specialist voor de zorg
KNMT
RIVM
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/Mondzorg-werken.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-14 12:45:422020-04-14 13:56:54Moet je doorwerken in de mondzorg als je zelf tot een risicogroep voor corona hoort?
In deze tijd is het heel normaal om stress te ervaren en je zorgen te maken om corona. Dit is alleen niet fijn en goed voor je (mentale) gezondheid. Hier geven we verschillende manieren om deze gevoelens te bestrijden en overwinnen.
Vijf self-care-apps om je te helpen
Anastasia Turchetta is een influencer, auteur en motiverende spreker. Ze gebruikt haar 30 jaar ervaring met mondhygiëne om professionals en consumenten te beïnvloeden om een gezonde levensstijl te leiden. In een filmpje geeft ze tips hoe je die gevoelens kunt verslaan die je misschien naar beneden halen.
Daarvoor heeft ze de volgende vijf self-care-apps voor je mentale gezondheid geselecteerd om je te helpen deze onzekere tijd door te komen:
Calm: slaap meer, stress minder en leef beter met behulp van begeleide meditatie.
Talkspace Online Therapy: in deze app kan je tegen betaling online met een erkende therapeut praten over wat je dwars zit.
SuperBetter: speel een soort game met jezelf en maak je leven SuperBetter door realistische acties te doen zodat je langzaam een betere versie van jezelf wordt.
Happify: helpt je om negatieve gedachtes en stress te overwinnen zodat je oude gewoontes kan verbreken en nieuwe op kan doen.
Headspace: mindfullness en begeleide meditaties voor het dagelijks leven.
In het filmpje wordt door Turchetta meer uitleg gegeven over waarom deze apps je mentale gezondheid kunnen verbeteren. De apps zijn gratis maar bevatten normaal gesproken betaalde extra functies. Enkele apps bieden echter momenteel gratis extra proefperiodes of inhoud aan, Turchetta raadt aan om hiervoor op de websites van de apps te kijken. Als je geen app wil downloaden of geld wil betalen, kijk dan eens op hun social media! Ook daar verspreiden ze positieve berichten om even weg te kunnen van je sombere gedachtes.
Workout at home
Een andere manier om je beter te voelen is door het doen van een thuisworkout. Zelfs al is het maar 10 minuten, er is geen betere manier om even tot jezelf te komen dan door je bloed te laten stromen. Via YouTube zijn veel filmpjes met begeleide yoga en workouts te vinden. Voor iedereen is er wat, van absolute beginner tot gevorderde en ouders met jonge kinderen tot senioren. Als je kinderen hebt is The Body Coach TV echt een aanrader: elke werkdag om 10.00 geeft Joe in de serie P.E. with Joe een workout speciaal gericht op kinderen. Natuurlijk is zelf ook meedoen alleen maar goed! Verder hebben de volgende kanalen veel goede thuisworkouts:
Tenslotte is het in deze periode ook erg interessant om te kijken hoe mensen met de coronamaatregelen omgaan. TNO heeft daarom de app “How Am I” gelanceerd om het welbevinden van werkend Nederland te monitoren. Het instituut hoopt uit te vinden hoe bedrijven met de coronacrisis omgaan, wat de ervaringen van de werknemers zijn en welke creatieve oplossingen er worden gevonden. Met behulp hiervan formuleren ze adviezen om werknemers en werkgevers te helpen tijdens deze tijd.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2017/11/stress.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-14 12:30:512020-04-14 16:33:21Help jezelf de coronatijd door
Herhaalde blootstelling aan straling gebruikt om tandheelkundige röntgenfoto’s te maken houdt verband met een verhoogd risico op schildklierkanker en meningeoom. Een onderzoeksteam van Brighton and Sussex Medical School concludeerde dit na een meta-analyse van ruim 5.500 publicaties.
Toename in aantal diagnoses
Meningeoom is een tumor van de weefsellagen rondom het brein en de ruggengraat. In het Verenigd Koninkrijk worden per jaar ongeveer 3.500 nieuwe gevallen van schildklierkanker vastgesteld, en 1.850 van meningioom. De afgelopen 30 jaar zijn deze aantallen in veel landen gegroeid. Voor het eerste geval is dit grotendeels te verklaren door extra toezicht, screening en overdiagnose, maar onderzoekers geloven dat andere oorzaken ook moeten worden onderzocht.
Klein verhoogd risico al van belang
Blootstelling aan ioniserende straling is de enige bewezen milieurisicofactor voor deze ziektes. Tandheelkundige röntgenstraling is een van de meest voorkomende diagnostische stralingsbronnen van de algemene bevolking. Daarom zou zelfs een kleine verhoging van het risico op kanker door deze bron van aanzienlijk belang zijn voor de volksgezondheid.
Om bovenstaande te onderzoeken, werd een meta-analyse van retrospectieve casestudies gedaan. Hierbij werden 5.537 relevante publicaties gevonden, waarvan 26 studies met 10.868 kankerpatiënten in beschouwing werden genomen.
Verhoogd risico op schildklierkanker en meningioom
Gebaseerd op deze studies werd een statistisch significant verhoogd risico op schildklierkanker en meningeoom geconstateerd, na meerdere of herhaaldelijke blootstelling aan tandheelkundige röntgenstraling. Volgens de onderzoekers geeft dit genoeg bewijs om verder onderzoek te rechtvaardigen.
Het onderzoeksteam zegt wel dat er voorzichtig met de resultaten moet worden omgegaan. De studies bevatten namelijk geen individuele orgaandoses of leeftijden tijdens de blootstelling, en kunnen dus bias en andere beperkingen bevatten.
Blootstelling aan straling moet worden teruggedrongen
Gebaseerd op het resultaat adviseren de onderzoekers om het maken van röntgenfoto’s niet standaard te laten zijn bij intakegesprekken van nieuwe patiënten en routinecontroles. Patiëntdossiers zouden moeten worden overgedragen om de noodzaak van nieuwe foto’s maken te voorkomen. Op deze manier zou de blootstraling aan straling zoveel mogelijk kunnen worden teruggedrongen.
Tot nu toe werden vooral ouderen en mensen met onderliggende medische aandoening als risicogroep gezien voor COVID-19. Volgens recent onderzoek zijn roken, vapen het drugsgebruik echter ook factoren die bijdragen aan het ontstaan van pneumonia door het virus.
Mogelijk groter risico op ernstige corona-infectie door roken, vapen en drugs
Tot nu toe werden vooral ouderen en mensen met onderliggende medische aandoening als risicogroep gezien voor COVID-19. Volgens recent onderzoek zijn roken, vapen en drugsgebruik echter ook factoren die bijdragen aan het ontstaan van longontsteking door het virus.
Studie op patiënten uit Wuhan
Een studie gepubliceerd in het Chinese Medical Journal heeft verschillende factoren geïdentificeerd die tot de voortgang van COVID-19-longontsteking leidden. De onderzoekers namen 78 patiënten in de studie op die positief waren getest op de ziekte. De patiënten werden tussen 30 december 2019 en 15 januari 2020 opgenomen in ziekenhuizen in Wuhan.
14 keer meer kans op longontsteking
Gebaseerd op individuele gegevens, laboratoriumindexen, beeldvormingskenmerken en klinische gegevens voerden de onderzoekers een statistische analyse uit. Uit de resultaten bleek dat mensen met een rookgeschiedenis 14 keer meer kans hadden om longontsteking te ontwikkelen.
Roken en vapen onderdrukken immuunfunctie
Hoewel er nog weinig onderzoek naar deze directe link is gedaan, is het verband niet onlogisch. Er is volgens Melodi Pirzada, hoofd pediatrische longziekten in het NYU Winthrop Hospital on Long Island, veel wetenschappelijk bewijs dat roken de immuunfunctie onderdrukt. Door regelmatig te roken worden gifstoffen en slijm uit de luchtwegen minder goed verwijderd en gezuiverd. Hetzelfde geldt bij vapen. Daardoor is de kans op een ernstigere variant van gevolgen van een virus groter. Daarnaast is roken al een bekende risicofactor voor het influenzavirus.
Drugs verminderen longcapaciteit
Mensen die opioïden en methamfetamine gebruiken lopen om een andere reden het risico op ernstige complicaties. Deze drugs beïnvloeden namelijk de longgezondheid en ademhaling. Opioïden vertragen de ademhaling terwijl methamfetamine sterk aan longweefsel bindt en aanzienlijke pulmonale schade veroorzaakt. Hierdoor vermindert de longcapaciteit wat gevaarlijk is in het geval van COVID-19.
Meer ernstige gevallen verwacht
Pirzada verwacht daarom dat er meer ernstige gevallen zullen komen, en vooral bij mensen die roken en vapen. Het zou dus verstandig zijn als mensen stoppen met roken, vapen en drugsgebruik, en meeroken proberen te vermijden.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2018/10/Vapen-onder-tieners-kan-opstap-zijn-naar-echte-sigaretten.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-07 13:11:382020-09-16 11:34:47Mogelijk groter risico op ernstige corona-infectie door roken, vapen en drugs
De app ‘Private Kit: Safe Paths’ werd ontwikkeld door MIT om gebruikers te laten weten wanneer ze het pad hebben gekruist met een coronapatiënt.
Het idee is simpel: de app houdt bij waar je bent geweest en combineert die data met data van regeringen, organen zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en andere gebruikers. Heb je het pad gekruist met iemand die geïnfecteerd is met COVID-19, of heb je een bekende brandhaard bezocht? Dan krijg je een melding en krijg je de keuze om jouw data te delen met andere partijen.
Op deze manier kunnen regeringen en organisaties gerichter testen en isoleren. Dit is effectiever dan complete landen of steden ion lockdown plaatsen, aldus Ramesh Raskar, leidinggevende van het team dat de app ontwikkelde aan het MIT Media Lab.
Privacy
De olifant in de kamer tijdens het ontwikkelen van deze app was natuurlijk de privacy van de gebruikers. Niet op de laatste plaats vanwege de sociale stigmatisering waar patiënten mee te maken krijgen. Daarom hebben de onderzoekers aan MIT en Harvard en softwareontwikkelaars van Facebook en Uber (die hier aan hun vrije tijd aan werkten), privacy voorop gesteld bij het ontwikkelen van Private Kit: Safe Paths.
De ontwikkelaars blijven de privacy-zorgen uit de weg door gebruik te maken van versleutelde locatie-data en een gecentraliseerd telefoonnetwerk. Op die manier is de locatie-data niet terug te leiden tot een persoon, zelfs wanneer een gebruiker ervoor kiest zijn of haar data te delen. Bovendien is de app ‘open-source’, wat betekent dat in theorie iedereen de techniek van de app kan inzien en er achter kan komen hoe de app precies werkt.
Massaal gebruik
De ontwikkelaars geven wel een voetnoot bij hun app: deze heeft alleen effect als deze massaal gebruikt wordt. China en Zuid-Korea wisten met vergelijkbare technologie de virusuitbraak effectief in te dammen. Nu geven de privacywetten in Azië overheden een stuk meer ruimte om de data van inwoners voor dit soort doeleinden te gebruiken. In de meeste westerse landen moet daar nadrukkelijk toestemming voor gevraagd worden. Maar, als genoeg mensen Private Kit: Safe Paths downloaden zou het een handig middel kunnen zijn om verdere verspreiding van COVID-19 te minimaliseren.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2019/01/Een-app-die-bruxisme-en-TMD-in-de-gaten-houdt.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-02 11:33:532020-04-02 15:33:14Kan deze app helpen de verspreiding van COVID-19 in te perken?
Tandartsen Merel Kooning (41) en Wim van Uum (42) uit Brabant hebben samen een lied geschreven waarin zij oproepen om met elkaar te verbinden. “Met ‘Laten we ons verbinden’ willen we alle inwoners van Nederland laten weten dat ze er niet alleen voor staan.”
“Zondag 15 maart kon ik niet slapen en klom ik in de pen om een nummer te schrijven”, zegt tandarts Merel Kooning. De tekst deelde zij online en via via kreeg ze contact met Wim van Uum, een andere tandarts op 5 kilometer afstand van haar praktijk. “Hij bleek ook met dit idee te spelen om een lied te maken.” Van Uum zette de tekst tot een lied om en dook samen met Kooning – op gepaste afstand – begin vorige week de studio in Hilversum in om het nummer ‘Laten wij ons verbinden’ op te nemen.
“We willen alle inwoners van Nederland laten weten dat ze er niet alleen voor staan. De wereld staat op zijn kop. Hoe mooi is het dan als we met muziek verbinding maken”, zegt Van Uum. “Tegenstrijdig genoeg als we allemaal in isolement moeten leven. Zo normaal als het een paar weken geleden leek om gewoonlijk naar je werk te gaan, boodschappen te doen, de kids naar school te brengen, je voortdurend door het leven te haasten, lijkt het leven nu even stil te staan.”
Beluister het lied ‘Laten wij ons verbinden’ op de website van Merel Kooning
Genoodzaakt tandartspraktijken tijdelijk te sluiten
Merel Kooning (41) tandarts en praktijkhouder met twintig medewerkers in Rosmalen, was genoodzaakt om – na de oproep van de regering – samen met vele andere collega-tandartsen de praktijk tijdelijk te sluiten. Ook Wim van Uum, die een eigen praktijk heeft met specialisme implantologie in Den Bosch deed dit. Kooning: “We moesten natuurlijk onszelf, onze medewerkers en patiënten beschermen tegen het razendsnel verspreidende Corona-virus. Een moeilijke beslissing voor ons als zorgverleners.” De Brabantse onderneemster vervolgt: “Enerzijds omdat we als zorgverlener juist mensen willen helpen en we dat nu niet meer kunnen doen, anderzijds omdat de cashflow per direct stopt en ook wij een gezin moeten onderhouden, een hypotheek hebben en andere financiële verplichtingen hebben.”
Met dit lied willen de tandartsen iedereen aanmoedigen. Kooning: “Net als in mijn boek roep ik iedereen op om positief te blijven en zich door niets of niemand tegen te laten houden. Laten we ons verbinden.”
“Voor vrouwen die alles willen en zich door niets laten tegenhouden”
Onlangs lanceerde Merel Kooning haar boek “Mama rijdt een Bentley” waarbij zij vrouwen aanmoedigt en inspireert het beste uit zichzelf te halen, ook al lijken de omstandigheden alles behalve ideaal. Voor vrouwen die alles willen en zich door niets laten tegenhouden, zo luidt het motto in haar non-fictiedebuut ‘Mama rijdt een Bentley’ dat begin dit jaar werd gelanceerd.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/04/Merel-Kooning-en-Wim-Uum.gif230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-04-01 15:56:472022-12-14 11:54:41Brabantse tandartsen zetten hun tanden in verbindend lied
Veel tandartspraktijken die nog open zijn kampen momenteel met een groot tekort aan gezichtsbescherming. Daarom draait het Duitse Bösing Dental overuren om gezichtsmaskers te 3D-printen.
Dankzij de snelle verspreiding van COVID-19 maken we allemaal een vervelende tijd door, maar de coronacrisis brengt bij sommige mensen en bedrijven ook het beste naar boven. Zo ook bij het Tandlaboratorium Bösing Dental uit Binger, Duitsland. Zij zagen de nood bij tandartspraktijken die zonder mondkapjes zaten. Het leeuwendeel wordt nu immers gebruikt door zorgpersoneel dat in (direct) contact staat met mogelijke coronapatiënten.
Daarom produceert het lab nu 24 per dag, 7 dagen per week grootschalige gezichtsbescherming voor tandartsen en praktijkpersoneel in Duitsland. Hierdoor kunnen de hoognodige ingrepen nog steeds veilig en hygiënisch plaatsvinden.
#Wir schützen Sie!
“Met de campagne #Wir schützen Sie! (wij beschermen jou) willen we onze bijdrage leveren om het praktijkpersoneel goed te beschermen en het huidige tekort aan hygiëneproducten (vooral mondkapjes) in de momenteel veeleisende tandheelkundige professie tegen te gaan”, zegt Christoph Bösing, eigenaar en directeur van het tandtechnische laboratorium.
Lasmaskers
De gezichtsbescherming wordt door 3D-printers vervaardigd uit PLA, dat sterk lijkt op het biofilament bestaande uit maïszetmeel en melkzuur. De maskers doen meer denken aan een lasmasker dan aan het vertrouwde mondkapje. Het harde plastic is 0,5 mm dik, beslaat niet en maakt het mogelijk om met een duidelijk zicht op de patiënt te werken. Binnen Duitsland worden de maskers voor €10,00 (excl. Btw) verkocht. Of Bösing Dental ook aan Nederlandse afnemers levert, is op dit moment nog onduidelijk. Op Instagram geven zij aan alleen bestellingen via info@boesing-dental.de aan te nemen.
De coronacrisis heeft ook in mondzorgpraktijken het werk stilgelegd. Alleen spoedgevallen kunnen onder bepaalde voorwaarden nog behandeld worden. In alle andere gevallen kun je hooguit zorg op afstand geven. Maar hoe doe je dat? En welke zorg kun je op afstand geven?
Heb jij hier al ervaring mee en help jij je patiënten bijvoorbeeld door middel van (beeld)bellen, e-mailen, chatten of via een patiëntenportaal? Dan horen wij dat graag. Vertel over je ervaringen, deel je tips en help daarmee je collega’s!
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/03/Beeldbellen.gif230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-03-31 17:22:142020-04-01 09:04:38Hoe werk jij op afstand in de mondzorg? Deel je ervaringen!
Het valt niet altijd mee om vast te stellen of een pocket een paro- of een endo-probleem is. Beide hebben met bacteriën te maken. Aan de hand van enkele casussen vertelde endodontoloog Joerd van der Meer over zijn ervaringen hiermee tijdens het congres PARO: Multidisciplinair.
Beluister als podcast of lees de tekst hieronder.
Antibiotica bij bacteriën rondom de apex
In de eerste casus heeft een patiënt ondanks vele bezoekjes aan de tandarts steeds terugkerende pijn. In een filmpje is te zien dat pus op de hartslag van de patiënt uit het kanaal naar boven komt. Wat was het probleem? Van der Meer heeft de pus gekweekt en uit de lab-resultaten bleek dat er allemaal paro-gerelateerde bacteriën in zaten. En toch was het geen paro-probleem. Dat kwam doordat er niet alleen bacteriën in het kanaal zaten. Zij hadden zich een weg gebaand naar het worteloppervlak en hebben zich opgehoopt rond de apex. Door de kweek kon er gericht antibiotica gegeven worden en zo was de patiënt eindelijk echt geholpen. Heel vaak komt er Fusobacterium Nucleatum uit zo’n kweek. Bij een andere patiënt bleek voornamelijk Porphyromonas Gingivalis in de kweek aanwezig. Een paar weken na de gerichte kuur, kwam de ontsteking tot rust en uiteindelijk trad genezing op en herstelde het bot zich weer volledig. Van der Meer had toen net een krantenbericht over de relatie tussen P.g. en Alzheimer gelezen en kreeg zodoende een goed gevoel dat hij hier misschien meer had kunnen doen dan alleen een tandheelkundig probleem verhelpen.
Gele vla en een extra-radiculaire infectie
Hierna volgde nog een voorbeeld van een persisterende fistel. Hier kwam volgens de spreker ‘heerlijke gele vla’ uit. Ook werd er een foto getoond van een geëxtraheerd element met een endo-probleem waarop de bacteriën echt terug te vinden zijn als een soort gitzwart tandsteen rondom de apex.
Kip of ei?
Een paro-behandeling heeft een verwaarloosbaar effect op de pulpa. Dus als er louter een paro-probleem is en deze wordt behandeld, dan resulteert dit niet in endo-problematiek. Op het moment dat er botverlies bij of voorbij de apex is, kan de paro op zichzelf wel de pulpa schaden. Andersom kan een necrotisch geïnfecteerde pulpa een risicofactor vormen voor parodontale aandoeningen. Gezien de overeenkomsten tussen paro- en endo-microflora zou kruisbesmetting mogelijk kunnen zijn.
Furcatie
In een volgende casus leek aanvankelijk sprake te zijn van een enorm paro-probleem, waarbij de furcatiesonde een behoorlijk eind onder het element strandde. De patiënt was klachtenloos. Dit was een anatomische variatie met een soort extra wortelkanaal. Deze draineerde via een lateraal kanaaltje in de furcatie. Als je hierbij de bacteriële prikkel vanuit het kanaal wegneemt, dan treedt mooie genezing op met bot-ingroei.
Smalle pocket
Als je een smalle pocket ontdekt, hoeft dat niet per se een paro-probleem te zijn. Als je het als zodanig gaat behandelen, kunnen de vezels van het parodontaal ligament beschadigd raken. Een smalle pocket kan wijzen op:
Een parodontaal probleem
Een verticale fractuur
Een ontwikkelingsgroeve
Een endo-paro probleem
Fractuur
Meerdere fistels zijn een duidelijke hint voor een verticale fractuur. Er ontstaat echter niet altijd een fistel bij een fractuur. Een verticale fractuur betekent helaas dat het element verloren is.
Ontwikkelingsgroeve
Als je de vitaliteit test, het element positief reageert en je iets ziet wat op een fractuur lijkt, kan het een ontwikkelingsgroeve zijn. Met name bij de laterale bovenincisieven komt dit regelmatig voor. Chirurgisch behandelen en bijvoorbeeld MTA restaureren kan een optie zijn, maar dan heb je nog steeds een probleem. Er vormt zich namelijk geen aanhechting tussen het MTA en de gingiva. Op dat moment kan je de hulp inschakelen van de parodontoloog.
Gecombineerd probleem
Is er sprake van gecombineerde problematiek: endo-paro of paro-endo? Laat dan het worteloppervlak eerst met rust. Behandel altijd eerst de endodontische component en evalueer na 6 tot 12 weken. Op die manier raken de vezels in het parodontale ligament niet onnodig beschadigd. Aanvullend kan er na die tijd nog een paro-behandeling nodig zijn, maar dat is niet altijd het geval. Zeker niet als het een endo-paro is. Deze is te herkennen als solitaire pocket.
Joerd van der Meer deed in 1989 tandartsexamen aan de Rijksuniversiteit Groningen (RuG). Na de militaire dienst als tandarts bij de Koninklijke Marine, werkte hij enkele jaren in een groepspraktijk in Drenthe. In 1996 begon hij als docent voor de disciplinegroep Tandheelkunde/Mondhygiëne van de RuG. Vanaf 1998 tot januari 2002 was hij werkzaam als docent en onderzoeker bij de afdeling “Endodontologie” van de KUN onder leiding van dr. Werner Willemsen. Sinds 1998 heeft hij een verwijspraktijk voor endodontologie gedurende 2 dagen in de week en werkt hij als onderzoeker bij het UMCG. Tevens is hij sinds 2009 “Honorary Research Associate” bij het “University College of London Eastman Dental Institute”.
Verslag door Lieneke Steverink-Jorna van de lezing van Joerd van der Meer tijdens het congres PARO: multidisciplinair.
Nu een fysiek consult niet meer wenselijk is, moet de tandheelkundige en medische sector op zoek naar andere manieren om patiënten te bereiken. Door mondzorg op afstand kan je je werk deels voortzetten, bijvoorbeeld als het gaat om een probleemgericht consult of beugelconsult. Wat is toegestaan, wat zijn de opties en hoe declareer je?
Beeldbellen
Hoewel beeldbellen een goede en realistische optie is om een consult te vervangen in deze coronatijd, is het belangrijk om dit op een veilige manier te doen. De AVG, NEN en de ISO-normen voor informatiebeveiliging in de zorg kunnen voor beveiligingsproblemen zorgen. Is beeldbellen dan toch een goede optie? De LVH (Landelijke Huisartsen Vereniging) zegt in een advies dat er geen juridisch of medisch bezwaar is voor contact of afstand. Er mag geen medische informatie buiten het dossier worden opgeslagen en net als bij een fysiek consult moet de inhoud van het gesprek worden beschreven in het dossier. Ook artsenorganisatie KNMG is voor het inzetten van beeldbellen.
Veel opties
Er is een enorm aantal verschillende videobelopties. Veel consumenten- en zakelijke producten als Skype, Facetime, Zoom, Hangouts en WhatsApp voldoen volgens de KNMG echter niet aan alle beveiligingseisen. Voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens Aleid Wolfsen zegt hierover: “gebruik als het echt niet anders kan consumentenapps als FaceTime of Skype. Maar wees daarbij voorzichtig: doe het alleen bij hoge uitzondering en deel via die apps zo min mogelijk gevoelige gegevens.”
De KNMG noemt als voorbeelden van beeldbeltoepassingen die wel veilig zijn Beterdichtbij, Webcamconsult, FaceTalk, Zaurus, Quli, Mobilea Beeldzorg en WeSeeDo. Andere mogelijkheden zijn Clickdoc, WebEx, Office 365, Digicontact, Uw Zorg Online en OZOVerbindzorg. Verschillende diensten zijn de komende tijd gratis beschikbaar. Smarthealth heeft een overzicht van verschillende aanbieders gemaakt dat hier te downloaden is.
Mondzorg op afstand declareren
De regels voor medisch-specialistische zorg – waaronder MKA-chirurgie – op afstand zijn tijdelijk versoepeld. Hierdoor kan digitaal, telefonisch, schriftelijk en thuis geleverde zorg makkelijker gedeclareerd worden. In het dossier moet dan worden opgenomen dat het om een consult op afstand gaat door COVID-19.
Bij tandheelkundige zorg en orthodontische zorg is sprake van een bestaande behandelrelatie tussen mondzorgaanbieder en patiënt. Wanneer de zorg zoals omschreven in de prestatie ook op afstand plaats kan vinden, mag je hiervoor de bestaande prestatie in rekening brengen. Deze zorg op afstand moet de reguliere vorm van de zorg vervangen. Zo kan bijvoorbeeld een probleemgericht consult of beugelconsult op afstand plaatsvinden, meldt de NZa.
In Vlaanderen is het momenteel nog niet mogelijk om voor een videoconsultatie een vergoeding te krijgen.
Update 14 april – De Duits tandarts Efthimios Giannkoudis van een tandartspraktijk uit Düsseldorp vertelt in deze video over hun online videospreekuur. Hij bespreekt via beeldbellen de klacht van de patiënt om te bepalen of er sprake is van een spoedgeval.
Hoe werk jij op afstand in de mondzorg? Deel je ervaringen!
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/03/Beeldbellen.gif230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-03-30 13:30:192021-10-13 11:20:36Mondzorg op afstand: wat kan je doen en hoe declareer je?
KNMT en ANT hebben eenduidig gedefinieerd wat onder spoed en semi-spoed valt, zodat voor alle tandartsen duidelijk is welke behandelingen er nu uitgevoerd kunnen worden. (update 7 april)
Het kan zijn dat een patiënt zich bij u meldt voor spoedeisende mondzorg en u het vermoeden heeft – of dat zelfs al vaststaat – dat die patiënt besmet is met het coronavirus. in dit geval maakt u een afweging tussen aan de ene kant uw zorgplicht (het verlenen van zorg aan een patiënt in spoed) en aan de andere kant de veiligheid van u, andere medewerkers en andere patiënten in uw praktijk. “U doet er in ieder geval goed aan om één en ander te bespreken met collega’s en de GGD”, zegt Eldermans | Geerts.
Bekijk de ANT-handreiking spoedbehandelingen en noodzakelijke, niet-reguliere mondzorg
“08. De tandarts zal in beginsel niet mogen weigeren om de patiënt tandheelkundige eerste hulp te verlenen bij kennelijke (pijn)klachten. Indien echter voor die hulpverlening bijzondere voorzieningen nodig zijn, behoeft de tandarts deze hulp niet zelf te verlenen indien hij zich ervan overtuigd heeft dat deze hulp door een andere tandarts kan, en ook tijdig zal, worden gegeven, danwel indien hij verwijzing wenselijk acht.”
“Als een tandarts – bijvoorbeeld omdat er geen afdoende beschermingsmaatregelen zijn – een patiënt niet veilig kan behandelen, terwijl dat elders (bijvoorbeeld in een ziekenhuis) wel kan, dan kan de tandarts spoedzorg weigeren. Daarvoor moet de tandarts zich er wel van vergewissen dat de patiënt ook daadwerkelijk op deze ander de locatie terecht kan, zegt Eldermans | Geerts.
“De tandprotheticus behandelt de patiënt als goed tandprotheticus. Dit houdt ten minste in dat de behandeling veilig is, afgestemd is op de reële behoefte van de patiënt, meest adequaat is voor de gezondheidstoestand van de patiënt, tijdig wordt verleend en in overeenstemming is met hetgeen onder beroepsgenoten gebruikelijk is. Hierbij is het werken volgens de door de ONT geaccordeerde richtlijnen leidend.”
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/03/Spoed.gif230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-03-30 13:25:082022-12-14 12:26:02Wat wordt verstaan onder spoedeisende mondzorg?
Nu het coronavirus zich blijft verspreiden in dit gedeelte van de wereld lijkt het enige dat de pandemie echt kan stoppen een vaccin. Maar hoe ver is men momenteel met de ontwikkeling hiervan? Dit is wat de media erover schreven.
Snelle test
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is er één ding erg belangrijk: testen, testen en nog eens testen. In Nederland wordt dit echter alleen gedaan bij mensen met ernstige symptomen omdat er simpelweg een tekort aan tests is. Ook duurt het enige tijd voordat de uitslag bekend is. Er is daarom een nieuwe test ontwikkeld die binnen dertig minuten de uitslag geeft. De methode van onderzoekers van Oxford University is ook nog eens zeer gevoelig en op locatie te gebruiken, meldt Skipr
Bestaande medicatie wordt getest, maar geen bewijs dat het werkt
Onder andere de NOS en Skipr berichtten over het gebruik van medicijnen tegen andere infectieziektes zolang er nog geen specifiek middel tegen dit coronavirus is ontwikkeld. Zo zou chloroquine, een stokoud malariamedicijn, “de hoeveelheid virusdeeltjes sterk naar beneden kan brengen, waardoor mensen minder besmettelijk zijn”, aldus microbioloog Rosanne Hertzberger.
Daarnaast onderzoeken het Radboudumc in Nijmegen en UMC Utrecht of een tbc-vaccin het immuunsysteem van zorgmedewerkers kan verhogen. Ze hopen dat het personeel zo beter beschermd is tegen het virus. Skipr publiceerde echter ook een artikel waarin de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care vertelt dat er geen bewijs is dat bestaande antivirale medicatie een positief effect heeft op de toestand van ernstig zieke patiënten.
Antilichaam ontdekt in Nederland biedt hoop
Terwijl men ‘oude’ medicijnen probeert zijn verschillende bedrijven en academische instellingen hard aan het werk om een medicijn te ontwikkelen, rapporteert de NOS. Onderzoekers van het Erasmus Medisch Centrum en de Universiteit Utrecht claimen dat ze een antilichaam hebben ontdekt tegen COVID-19. Hoogleraar celbiologie Frank Grosveld zegt dat er “een goede kans [is] dat dit ook een medicijn wordt dat op de markt komt”. Voordat het zover is moet het onderzoek echter worden gepeerreviewd en moet het antilichaam worden getest op mensen. Het proces zal nog maanden duren, maar “het is een eerste veelbelovende stap”.
Veel partijen werken aan ontwikkeling van een vaccin
Voorkomen dat mensen ziek worden is natuurlijk uiteindelijk het grootste doel. Volgens de NOS zijn wereldwijd ongeveer 35 partijen bezig met ontwikkelingen van een vaccin, maar kan het nog anderhalf jaar duren voordat een vaccin op grote schaal beschikbaar is.
Twee bedrijven die samen het vaccin willen ontwikkelen zijn het Amerikaanse Pfizer en het Duitse BioNTech. Zij willen het vaccin uiteindelijk overal ter wereld verkopen, behalve in China waarvoor BioNTech een samenwerkingsovereenkomst heeft met een Chinees farmaceutisch concern.
Eerder werd er al gespeculeerd dat Trump het farmabedrijf CureVac wilde overnemen om een vaccin exclusief voor Amerika te ontwikkelen. Dit werd echter geblokkeerd, en inmiddels is bekend geworden dat de Europese Unie 80 miljoen euro in CureVac investeert om de ontwikkeling van een vaccin te bespoedigen.
Het Amerikaanse farmaceutisch bedrijf Johnson & Johnson investeert samen met de Amerikaanse regering een miljard dollar (zo’n 900 miljoen euro) in de productie van een mogelijk vaccin tegen Covid-19, maakte het bedrijf op 30 maart bekend volgens NRC. Johnson & Johnson hoopt het vaccin in september op mensen te kunnen testen zodat het begin 2021 gereed is.
Skipr weet tenslotte nog te melden dat ze ook in China niet stilzitten. Volgens het ministerie van Defensie in Peking zijn ze daar begonnen met het testen bij mensen. Ook wordt er daar nog aan acht andere vaccins gewerkt.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/03/media.gif230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-03-30 13:20:312020-03-31 09:51:09Uit de media: hoop op medicijn en vaccin in de coronacrisis
Onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) wijst uit dat 72 procent van de Nederlandse volwassenen content is over hun mondgezondheid.
De nieuwe cijfers van de Gezondheidsenquête van het CBS over 2019 zijn binnen. Uit het grootschalige onderzoek kunnen we onder andere leren dat Nederlanders hun mondgezondheid in de regel als goed ervaren. Maar liefst 72 procent van de respondenten liet weten tevreden te zijn met hun dentale gezondheid. Een opvallend gegeven is dat volwassenen die hun mondgezondheid als goed beoordelen vaker naar de tandarts gaan dan zij die hun gezondheid als minder goed zien. Respectievelijk brengt 82 en 74 procent van de ondervraagden een jaarlijks bezoek aan de tandarts.
Mensen met een minder goede mondgezondheid gaan echter wel vaker per jaar naar de tandarts (5 keer) dan volwassenen met een minder goede mondgezondheid (ruim 3 keer). Het bezoek aan de mondhygiënist en orthodontist is dan weer nagenoeg gelijk onder alle ondervraagden.
Mogelijk verband mondgezondheid en lichamelijke aandoeningen
Uit de nieuwe cijfers van het CBS blijkt nogmaals dat er een mogelijke correlatie is tussen een goede mondgezondheid en algemene lichamelijke gezondheid. Zo geven volwassenen met een minder goede mondgezondheid vaker aan langdurige aandoeningen te hebben (46 procent) dan volwassenen met een adequate mondgezondheid (32 procent). Uit de enquêteresultaten blijkt dat o.a. diabetes, hartinfarcten, beroertes, gewrichtsontstekingen en nieraandoeningen vaker voorkomen onder respondenten met een minder goede mondgezondheid. Bovendien heeft de mondgezondheid ook een grote invloed op de manier waarop de respondenten hun eigen gezondheid ervaren. Van de ondervraagden met een goede mondgezondheid ervaart 81 procent hun gezondheid als goed, een groot verschil met de 60 procent onder mensen met een minder goede mondgezondheid.
De resultaten van het onderzoek zijn interessant, maar niet heilig. Uit deze kwantitatieve resultaten is het lastig conclusies te trekken. Zeker causale verbanden kunnen hier niet mee worden aangetoond. Het CBS geeft zelf ook aan dat er nog te veel onduidelijkheid bestaat over de oorzaken en gevolgen van deze resultaten.
https://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2020/03/Nederlanders-zijn-tevreden-over-mondgezondheid.jpg230400anitatesthttps://www.dentalinfo.nl/wp-content/uploads/2024/06/Logo-Dental-info-wit-2.svganitatest2020-03-26 09:00:042020-03-23 12:21:59Nederlanders zijn tevreden over mondgezondheid
Voor een optimale gebruikerservaring maakt dental INFO gebruik van cookies. Als u deze site blijft gebruiken, gaat u akkoord met het gebruik van cookies.
