Speeksel, van diagnostische waarde!

Speeksel, van diagnostische waarde!

Met speekseltesten zijn allerlei metingen te verrichten die vroeger alleen met bloedtesten mogelijk waren. Het afnemen van speeksel is daarbij simpel en goedkoop. Dr. A.J.M. Ligtenberg ging tijdens het Congres Ivoren Kruis  in op de huidige stand van zaken op het gebied van speekseltesten.

Voordelen speekseltest

Een speekseltest heeft grote voordelen ten opzichte van een bloedtest. Het grootste voordeel is dat er geen naalden nodig zijn. Hierdoor verdwijnt de kans op prikaccidenten en er is geen getraind personeel nodig dat bevoegd is om bloed af te nemen. Daarnaast is speeksel afnemen pijnloos, eenvoudig en goedkoop.

Nadeel van speeksel is dat het ziekten kan verspreiden, zoals tuberculose en ebola.

Diverse methoden

Er zijn diverse methoden om speeksel te verzamelen. De meest effectieve en simpele methode is de patiënt in een bekertje van polypropyleen laten spugen, terwijl hij rechtop zit. Omdat patiënten  aanvankelijk enige schroom hebben om dit te doen, zijn andere methoden ontwikkeld waarbij speeksel in de mond door een sponsachtige stof wordt geabsorbeerd.

Wat kun je met speeksel aantonen?

Mondvloeistof bestaat uit speeksel, epitheelcellen, bacteriën en creviculaire vloeistof.

In speeksel kun je virussen, drugs, alcohol, hormonen en infectieziekten aantonen. Voor elke component moet wel vooraf de verhouding speeksel-plasma worden bepaald, omdat hydrofiele componenten niet gemakkelijk vanuit het bloed de mond in diffunderen.

Hiv-test

Verspreiding van aids en hepatitis B vindt niet via speeksel plaats. Daarom kan speeksel veilig gebruikt worden om besmetting met het HIV virus aan te tonen. Er is een zeer veilige en simpele ja/nee-speekseltest ontwikkeld, waarbij met een spateltje langs het tandvlees wordt gewreven. Door deze wrijving komen er bloedeiwitten vrij die worden opgezogen. Er wordt vervolgens getest of deze bloedeiwitten antilichamen tegen hiv bevatten.

Meting cortisol

Meting van het stresshormoon cortisol werkt in het speeksel zelfs beter dan in het bloed. Door bloedafname raken veel mensen vooraf in meer of mindere mate gestrest waardoor de meting minder betrouwbaar wordt. Onder invloed van stress stijgt de eiwitconcentratie in speeksel, met als voornaamste eiwit het enzym amylase. Daarom wordt amylase gebruikt om stress te meten.

De concentratie amylase in rust kan echter sterk verschillen per individu. Ook bij testosteron en cortisol is er sprake van een grote individuele variatie. In het ideale geval zou daarom bij iedereen een standaardwaarde voor de gezonde toestand bepaald moeten worden.

Sport

Ook in de sportwereld is er veel voordeel te halen uit speekseltesten. Zo is speeksel inzetbaar om vermoeidheid en overtraining aan te tonen bij (top)sporters. De output van amylase en eiwitten in speeksel stijgt sterk bij een hoge inspanning.
Daarnaast daalt de speekselsecretie sterk bij hogere omgevingstemperaturen en uitdroging. Hoe minder speeksel een topatleet aanmaakt, des te groter de kans op een luchtweginfectie is.

De opmars van apps en smartphones maakt het meer en meer mogelijk om eenvoudig en frequent metingen te doen, deze digitaal te verwerken en zo te bekijken wanneer een sporter in topconditie is.

Dr. A.J.M. Ligtenberg is Universitair hoofddocent Orale Biochemie aan het ACTA.

Verslag door Jacolien Wismeijer, tandarts, voor dental INFO van de lezing ‘Speeksel: met mondvloeistof meet je meer’ van dr. A.J.M. Ligtenberg tijdens het Congres Ivoren Kruis 2017 ‘Bijzondere mond, bijzondere aandacht!’

Lees meer over: Congresverslagen, Diagnostiek, Kennis, Thema A-Z